Budynek przy ul. Piekary 53 w Toruniu

---

Historia

W 1853 roku władze pruskie podjęły decyzję o realizacji nowego obiektu penitencjarnego przy ulicy Becker Strasse, obecnie znanej jako ulica Piekary. Znajdował się on w bliskim sąsiedztwie gmachu sądu. Przygotowanie planu dla tego więzienia miało miejsce w 1859 roku, a szczegółowy projekt wykonał mistrz budowlany Kraps w 1864 roku, opracowując rzuty o okrągłym kształcie. Budowa gmachu rozpoczęła się w tym samym roku i zakończyła w 1866 roku.

Budynek wznosi się na wysokość 20 metrów i ma średnicę 18 metrów. W czasie oddania do użytku jego konstrukcja obejmowała piwnicę, parter oraz cztery piętra. W obrębie piwnicy ulokowano pomieszczenia pomocnicze, takie jak kuchnia, jadalnia, łaźnia, pralnia oraz magazyny, a także karcery. Klatka schodowa o średnicy 6 metrów była zaprojektowana z myślą o maksymalnej funkcjonalności. Na każdym półpiętrze umieszczono platformy, które służyły dozorcami jako punkty obserwacyjne. Każde piętro posiadało 18 cel, z czego 12 z nich miało większą powierzchnię wynoszącą około 15 m², a pozostałe 6 mniejszych – około 7 m². Nad klatką schodową zbudowano szklany dach, co było innowacyjnym rozwiązaniem architektonicznym.

Koncepcja budynku opierała się na idei angielskiego filozofa i prawnika Jeremego Benthama, który postulował stworzenie więzienia z jednym centralnym punktem obserwacyjnym, co pozwalało na kontrolowanie całego obiektu (zwane panoptikonem). W pobliżu więzienia zbudowano również obiekt administracyjny, warsztat oraz kuchnię przywięzienną, a cały teren otoczono murem o wysokości 3 metrów. Istotnym ułatwieniem było połączenie więzienia z gmachu sądu podziemnym korytarzem.

Przez pierwsze 10 lat funkcjonowania obiekt ten pełnił rolę więzienia Kreisgericht, czyli Sądu Powiatowego. W 1879 roku zmieniono jego nazwę na das landgerichtliche Gefängnis, co w języku polskim oznacza więzienie sądu krajowego. Dokumentacja narodowa wskazuje, że w tym miejscu wykonywano karę śmierci poprzez powieszenie.

W latach 1920–1939 Okrąglak pełnił funkcję więzienia karno-śledczego, a w 1935 roku zanotowano maksymalną liczbę osadzonych, która wyniosła 600 osób. W trakcie II wojny światowej obiekt został przekształcony w mniejszy zakład karny, a do 1957 roku więziono tam także kobiety. W latach 1989–1993 przeprowadzono gruntowny remont toruńskiego aresztu, poprzedzony pracami archeologicznymi, co spowodowało zawieszenie działalności placówki. W efekcie prowadzonych działań zmniejszono cele, zastąpiono drewniane podłogi betonowymi, a także dodano nowe kraty i bramy, które zostały wyposażone w zabezpieczenia elektromagnetyczne. Dodatkowo nadbudowano mur ochronny oraz oczyszczono elewację budynku.

W chwili obecnej w podziemnej części obiektu można znaleźć pozostałości dawnego muru miejskiego oraz baszty Koci Ogon.

Budynek w kulturze

W tym unikalnym obiekcie kulturalnym miały miejsce niezwykle znaczące wydarzenia filmowe. Powstały tam ujęcia do obrazu Rok spokojnego słońca, którego reżyserem jest Krzysztof Zanussi. Dodatkowo, w 2012 roku swoją premierę miał film Marcina Gładycha pod tytułem Panoptikon. Jest to paradokument historyczny, który w wyjątkowy sposób ukazuje stulecie historii zarówno Polski, jak i Torunia, widziane przez pryzmat doświadczeń więźniów Okrąglaka.

---

Oceń: Budynek przy ul. Piekary 53 w Toruniu

---