Archiwum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

---

Charakterystyka

Instytucja ta jest integralną częścią państwowej sieci archiwalnej, a jej głównym zadaniem jest funkcjonowanie jako archiwum zakładowe, które ma prawo do gromadzenia zasobów historycznych. Zostało ono ustanowione na mocy uchwały Senatu Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, która miała miejsce 16 września 1948 roku.

Historia

Archiwum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu ma swoje korzenie sięgające roku 1948, gdy to zostało powołane na mocy uchwały Senatu UMK z dnia 16 września. Od samego początku działalności, jednostka ta przyjmowała na siebie zadania związane z działalnością naukową, co było nawiązaniem do bogatej tradycji archiwów z Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Od momentu swojego powstania archiwum funkcjonowało w bliskim kontakcie z katedrami historycznymi UMK, co miało wpływ na jego skład personalny.

Za organizację archiwum odpowiedzialny był prof. Bronisław Włodarski, który jako historyk-mediewista miał swobodę w doborze zespołu pracowników. Jego asystentem w latach 1949–1951 był mgr Tadeusz Grudziński. Po rezygnacji prof. Włodarskiego w 1951 roku, kierownicy jednostki zmieniali się, a były nimi kolejno doc. Leonid Żytkowicz oraz dr Józef Mossakowski, który otrzymał wsparcie od pedela Kazimierza Nowickiego. Kluczową rolę w rozwoju archiwum odegrała doc. Irena Janosz-Biskupowa, która objęła stanowisko kierownika w 1966 roku.

Z jej inicjatywy w tym samym roku, w Toruniu odbyła się ogólnopolska narada archiwistów uniwersyteckich. Miejscem dyskusji było wówczas stworzenie ramowego projektu statutu dla archiwum w szkołach wyższych. Przez długie lata archiwum funkcjonowało z minimalnym zespołem, co ograniczało jego działania. W 1969 roku do zespołu dołączyła asystentka, mgr Henryka Duczkowska-Moraczewska, która w 1976 roku przejęła kierownictwo jednostki, pełniąc tę funkcję aż do końca 2010 roku.

W 2011 roku na krótki czas archiwum kierował prof. Janusz Tandecki, a od 1 października 2011 do 27 kwietnia 2020 roku rolę tę pełniła dr hab. Anna Supruniuk. Na mocy regulacji z dnia 28 kwietnia 2020 roku, stała się dyrektorem archiwum.

Kolejni rektorzy, w tym prof. Witold Łukaszewicz, podejmowali działania mające na celu rozszerzenie zasobów archiwum oraz zwiększenie jego uprawnień. W początkowych etapach archiwum gromadziło jedynie wycinki prasowe dotyczące UMK, które pochodziły z prasy regionalnej. Dopiero od stycznia 1951 roku, archiwum zaczęło przejmować akta ogólne, począwszy od Dziekanatu Wydziału Humanistycznego.

W wyniku postanowienia ministra szkolnictwa wyższego w listopadzie 1952 roku, wprowadzono obowiązek dzielenia akt na kategorie i przekazywania ich do archiwum uczelni. Pierwsze akta studenckie zaczęto gromadzić około roku 1956. Z powodu braku miejsca w magazynie, systematyczne przyjmowanie dokumentów zaczęło się po przeniesieniu do siedziby przy ul. F. Chopina 12/18, w budynku po Bibliotece Uniwersyteckiej.

Rektor UMK 15 stycznia 1975 roku wdrożył zarządzenie, które normowało organizacyjny charakter archiwum, nadając mu status jednostki bezpośrednio podległej rektorowi. Utworzono wówczas także rektorską komisję ds. archiwum, której zadaniem było opiniowanie planów oraz analizowanie działalności jednostki. Ustawa z 14 lipca 1983 roku o narodowym zasobie archiwalnym potwierdziła status archiwów szkół wyższych w sieci archiwalnej kraju.

Na posiedzeniu Rady Wydziału Humanistycznego 10 stycznia 1984 roku, powołano Radę Archiwum UMK, której przewodniczącym został prof. Andrzej Tomczak. Po integracji Akademii Medycznej im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy w struktury UMK, Archiwum Zakładowe Collegium Medicum zostało przekształcone w jednostkę ogólnouczelnianą w 2006 roku. Od 1 stycznia 2018 roku, Archiwum Zakładowe Collegium Medicum funkcjonuje jako Oddział Zamiejscowy Archiwum UMK z siedzibą w Bydgoszczy.

Siedziby

W latach 1948–1972 Archiwum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu funkcjonowało w różnych lokalizacjach, w tym w Collegium Maius znajdującym się przy ul. Fosa Staromiejska 3. Następnie, w październiku 1972 roku, na krótki czas, zostało przeniesione do gmachu Rektoratu UMK, który zlokalizowany jest w miasteczku akademickim na Bielanach.

Kiedy Biblioteka Uniwersytecka dokonała przeprowadzki do nowego obiektu, część budynku przy ul. F. Chopina 12/18 została zagospodarowana na potrzeby archiwum. W połowie 1975 roku jednostka ta zajęła zachodnie skrzydło tej lokalizacji, która składała się z trzech kondygnacji i dzieliła pomieszczenia z Instytutem Matematyki UMK.

Rozwój uczelni w latach 90. XX wieku spowodował, że zasoby archiwalne zaczęły się zwiększać, co wymusiło poszukiwanie nowych miejsc. Na przełomie 1996 i 1997 roku archiwum zostało przeniesione do nowego lokalu przy ul. J. Gagarina 13a, które usytuowane jest pomiędzy Wydziałem Nauk Ekonomicznych i Zarządzania a Biblioteką Uniwersytecką.

Dodatkowo, w styczniu 2008 roku placówka uzyskała dodatkowy magazyn o powierzchni 370 m², który znajduje się w byłej stołówce akademickiej Domu Studenckiego nr 1 przy ul. A. Mickiewicza 2/4. W tym nowym miejscu przeniesiono również biura i pracownię naukową.

Od 2008 roku Archiwum UMK działa w dwóch lokalizacjach: w miasteczku akademickim na Bielanach przy ul. J. Gagarina 13a, gdzie znajdują się trzy magazyny archiwalne oraz pomieszczenie pracownicze na parterze, a także przy ul. A. Mickiewicza 2/4, gdzie mieszczą się dwa magazyny archiwalne, pracownia naukowa oraz biura.

Zasób

Jednostka ma na celu gromadzenie, ewidencjonowanie, opracowywanie oraz przechowywanie materiałów archiwalnych, które zostały wytworzone przez Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. W związku z jego naukowym statusem, archiwum pełni istotną rolę w tworzeniu warunków dla badań naukowych, dlatego również zbiera spuścizny po wybitnych członkach społeczności uniwersyteckiej. Dodatkowo w jego zbiorach można znaleźć:

• materiały instytucji i stowarzyszeń związanych z UMK,
• dokumentację nieaktową, taką jak fotografie, nagrania czy filmy,
• materiały specjalne, w tym wycinki prasowe oraz materiały ulotne, takie jak plakaty, afisze i zaproszenia.

W archiwum UMK przechowywane są również:

• dokumenty wytworzone lub zgromadzone przez jednostki organizacyjne oraz władze Uniwersytetu, w tym akta wydziałowe i dokumentacja instytucji uniwersyteckich,
• wszelkiego rodzaju materiały źródłowe odnoszące się do historii Uniwersytetu, które zostały zgromadzone lub stworzone przez pracowników Archiwum, w tym źródła wywoływane,
• materiały archiwalne dotyczące działalności organizacji oraz stowarzyszeń działających w Uniwersytecie, jak również spuścizny i depozyty osób fizycznych powiązanych z uczelnią.

Do końca 2023 roku łączny zasób archiwum wynosił 5.611,04 mb akt.

Zadania

Działalność archiwum uniwersytetu obejmuje różnorodne zadania, które mają na celu wsparcie rozwoju i zabezpieczenia zasobów dokumentacyjnych uczelni. W ramach archiwalnej aktywności podejmowane są następujące czynności:

• kształtowanie rosnącego zbioru dokumentów w Uniwersytecie Mikołaja Kopernika,
• przechwytywanie dokumentacji,
• przechowywanie oraz zabezpieczanie materiałów archiwalnych,
• ewidencjonowanie zgromadzonych informacji,
• systematyczne porządkowanie zbiorów,
• przeprowadzanie brakowania dokumentów,
• udostępnianie materiałów archiwalnych zainteresowanym.

W zakresie działalności naukowo-dydaktycznej prowadzone są prace badawcze nad historią nauki w Toruniu i Wilnie, a także nad dziejami Uniwersytetu Mikołaja Kopernika oraz Uniwersytetu Stefana Batorego. W szczególności obejmują one:

• realizację praktyk archiwalnych,
• opracowywanie oraz redagowanie publikacji poświęconych historii UMK oraz związanym z uczelnią postaciom i organizacjom.

W ramach działalności informacyjnej archiwum organizuje różnego rodzaju wystawy oraz prezentacje, co przyczynia się do promocji zasobów na regionalnych platformach medialnych oraz w Internecie. Dodatkowo zajmuje się:

• zbieraniem i gromadzeniem informacji o źródłach dotyczących historii UMK, pracowników i absolwentów.

W aspekcie dokumentacyjnym archiwum skupia się na:

• gromadzeniu wycinków prasowych,
• przeprowadzaniu wywiadów z pracownikami UMK oraz nagrywaniu ich wspomnień,
• wywoływaniu źródeł historycznych.

Komputeryzacja

W Archiwum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu w okresie przełomu lat 80. i 90. XX wieku zrodził się pomysł na komputeryzację przetrzymywanych zbiorów. Wprowadzenie nowoczesnych rozwiązań zaowocowało stworzeniem pierwszej bazy danych „ABSOLWENT”, która powstała około roku 2000. Aktualnie archiwum dysponuje szeregiem pomocnych elektronicznych narzędzi, które służą do gromadzenia i przechowywania istotnych informacji związanych z historią uczelni.

• Absolwent/Archiwum danych spoza USOS – ta baza obejmuje szczegółowe dane o absolwentach UMK, w tym dotyczące prac magisterskich, promotorów oraz recenzentów,
• Album – do tej bazy wprowadzono zbiór fotografii, które ilustrują rozmaite aspekty funkcjonowania toruńskiej almae matris od 1946 roku,
• Archiwum Prac Dyplomowych (APDweb) – katalog zawiera wykaz prac dyplomowych, które zostały obronione na UMK od roku 2005,
• Biogramy (Pracownicy nauki) – baza ta gromadzi dane dotyczące pracowników naukowo-dydaktycznych UMK, dostępnych od 1945 roku,
• Doktoraty – w tej bazie znajdują się informacje o osobach, które uzyskały doktorat na UMK od 1946 roku, w tym tematach prac i promotorach,
• Habilitacje – baza ta prezentuje informacje o osobach, które od 1946 roku przeprowadziły na UMK przewody habilitacyjne, obejmując również tematy prac i recenzentów,
• Nagrania (baza w opracowaniu) – to zbiór nagrań audio, które dokumentują historię UMK, pracowników oraz studentów, a także wydarzenia i jubileusze od roku 1965,
• Nekrologi – ta baza gromadzi informacje o pracownikach UMK, którzy zmarli od roku 1945,
• Pracownicy zwolnieni – baza zawiera dane o zwolnionych pracownikach UMK od 2007 roku,
• Użytkownik – baza ta obejmuje informacje o użytkownikach AUMK od 2012 roku,
• Video (dawniej: Filmy) – baza gromadzi dokumentację filmową dotyczącą dziejów UMK, pracowników oraz studentów, począwszy od 1960 roku,
• Kalendarium Archiwum UMK 1948-2023,
• Kalendarium UMK za lata 1945-2023.

Warto również zauważyć, że podręczna biblioteka archiwum przeszła gruntowną reorganizację. Wszystkie posiadane książki zostały skatalogowane w systemie Horizon, co umożliwia ich udostępnienie za pośrednictwem komputerowego katalogu Biblioteki Uniwersyteckiej UMK.

Kierownicy

W archiwum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, kierownicy odgrywali kluczową rolę w zarządzaniu zbiorami oraz kierowaniu działalnością instytucji przez wiele lat.

• 1948-1951 – prof. Bronisław Włodarski,
• 1951-1955 – doc. dr Leonid Żytkowicz,
• 1955-1965 – dr Józef Mossakowski,
• 1966-1976 – doc. Irena Janosz Biskupowa,
• 1976-2010 – dr Henryka Duczkowska-Moraczewska,
• 1 I-30 IX 2011 – prof. dr hab. Janusz Tandecki (p.o. kierownika),
• 1 X 2011-27 IV 2020 – dr hab. Anna Supruniuk.

---

Oceń: Archiwum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

---