Toruń, znany z bogatej historii, kryje w sobie wiele niezwykłych cmentarzy, które znajdują się zarówno na prawym, jak i lewym brzegu Wisły. Te nekropolie, rozproszone po całym mieście, są świadectwem wielokulturowej przeszłości Torunia i odzwierciedlają różnorodność wyznań oraz tradycji.
Na przestrzeni wieków, ciała zmarłych chowano w różnych miejscach, co miało swoje korzenie w średniowiecznych praktykach. W tym okresie, zmarli byli grzebani w podziemiach kościoła lub w przylegających do niego placach, a z biegiem czasu mieszkańcy zaczęli być pochowani na cmentarzach przy kaplicach. Zamożni mieszczanie, wciąż korzystali z możliwości spoczynku w podziemiach kościoła, co świadczy o ich statusie społecznym. Początkowo wszystkie miejsca pochówku były powiązane z Kościołem katolickim.
Warto zaznaczyć, że w XVI wieku zaczęły powstawać cmentarze dla protestantów, co było znaczącym krokiem w kierunku tolerancji religijnej. Pod koniec XVIII wieku wprowadzono jednak zakaz chowania zmarłych wewnątrz kościołów, co wpłynęło na dalszy rozwój cmentarzy miejskich.
Podczas budowy Twierdzy Toruń wiele historycznych cmentarzy zostało zlikwidowanych, a nowe nekropolie zaczęły powstawać w większej odległości od zwartej zabudowy. Z kolei w 1811 roku otworzył swoje podwoje tzw. nowy cmentarz św. Jerzego, który uchodzi za najstarszą zachowaną nekropolię w Toruniu, będąc świadkiem wielu ważnych wydarzeń w historii miasta.
Zarówno nowocześniejsze cmentarze, jak i te, które przetrwały do dziś, tworzą niepowtarzalny klimat i są miejscem refleksji nad historią oraz tradycjami Torunia.
Cmentarze w prawobrzeżnym Toruniu
Cmentarze komunalne
W prawobrzeżnym Toruniu znajdziemy kilka cmentarzy komunalnych, które pełnią ważną rolę w pamięci mieszkańców. Ich historia oraz lokalizacja są niezwykle istotne dla społeczności lokalnej.
| Nazwa | Administrator | Rok założenia | Adres | Uwagi |
|---|---|---|---|---|
| Cmentarz Komunalny nr 1 | Gmina Miasta Toruń | 1839 | ul. Grudziądzka 22/30 | nieczynny, wcześniej wojskowy |
| Cmentarz Komunalny nr 2 | Gmina Miasta Toruń | 1891 | ul. Grudziądzka 129-137 | brak |
| Centralny Cmentarz Komunalny | Gmina Miasta Toruń | 1976 | ul. Grudziądzka 192 | brak |
Cmentarze parafialne
Cmentarze parafialne to miejsca, w których spoczywają zarówno znane postacie, jak i zwykli ludzie. Każdy z nich ma swoją unikalną historię. Osiedlają się tu rodziny z pokolenia na pokolenie, co dodaje tym miejscom niepowtarzalnego charakteru.
| Nazwa cmentarza | Administratorzy | Rok powstania | Lokalizacja | Informacje dodatkowe |
|---|---|---|---|---|
| Cmentarz św. Jerzego | parafia katedralna, parafia ewangelicko-augsburska, parafia prawosławna, parafia WNMP | 1811 | ul. Gałczyńskiego | brak |
| Cmentarz św. Jakuba | parafia św. Jakuba Apostoła | 1817 (część ewangelicka), 1838/1839 (część katolicka) | ul. Antczaka | brak |
| Cmentarz św. Barbary | parafia św. Antoniego | 1842 | ul. Przysiecka 12 | brak |
| Cmentarz Podwyższenia Krzyża Świętego | parafia Podwyższenia Krzyża Świętego | 1848 | ul. Turystyczna 49-51 | brak |
| Cmentarz Matki Bożej Królowej Polski | parafia Matki Bożej Królowej Polski | prawdopodobnie I poł. XIX w. | ul. Rydygiera 21 | nieczynny |
| Cmentarz św. Antoniego | parafia św. Antoniego | pomiędzy 1892 a 1909 | ul. Owsiana 57 | brak |
| Cmentarz Najświętszej Marii Panny | parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny | 1919 | ul. Wybickiego 78/80 | brak |
| Cmentarz Matki Bożej Nieustającej Pomocy | parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy | 1999 | ul. Wymarzona 22 | Najmłodszy cmentarz w Toruniu |
Cmentarze nieistniejące
Niezwykle interesujące są również cmentarze nieistniejące, które niegdyś były świadkami wielu wydarzeń historycznych. Ich obecność wpływa na tożsamość regionu i przypomina o przeszłości. Wiele z tych miejsc zostało zlikwidowanych, ale ich historia wciąż żyje w pamięci mieszkańców.
| Nazwa | Rok założenia | Rok likwidacji | Adres | Uwagi |
|---|---|---|---|---|
| Cmentarz św. Jerzego | nieznany | 1815 | w pobliżu kościoła św. Jerzego, na miejscu, gdzie dziś znajduje się skrzyżowanie Szosy Chełmińskiej z Czerwoną Drogą | _ |
| Cmentarz św. Wawrzyńca | nieznany | nieznany, użytkowany na początku XIX wieku | okolice obecnej ulicy Wały gen. Sikorskiego | Znajdował się w sąsiedztwie kościoła św. Wawrzyńca |
| Cmentarz żydowski | nieznany, istniał co najmniej od 1724 roku | grudzień 1975 | ul. Kazimierza Pułaskiego | _ |
| Cmentarz Staroluterański | 1854 | 1992 | ul. Matejki | od 11 listopada 2011 roku teren nosi nazwę: skwer Inwalidów Wojennych |
| Cmentarz benedyktynek | 1667 | 1837 | zbieg ul. Lubickiej i ul. Winnica | _ |
| Cmentarz Elsnerów | 1811 | 1866 | ul. św. Józefa 37-45 | Teren cmentarza jest obecnie własnością Toruńskich Wodociągów |
| Cmentarz Bawarczyków | 1813 | _ | zbieg ul. Legionów z ul. Bawarczyków | miejsce dawnych pochówków Bawarczyków upamiętnia pomnik. W II połowie XX w. na terenie nekropoli wybudowano szkołę (Zespół Szkół Technicznych) |
| Cmentarz Boża Męka | 1811 | 1924 | okolice ulic Stanisława Staszica i Stefana Czarneckiego | _ |
| Garnizonowy | 1816 | 1839 | _ | zastąpiony cmentarzem przy ul. Grudziądzkiej |
Cmentarze w lewobrzeżnym Toruniu
Cmentarze parafialne
W lewobrzeżnej części Torunia można znaleźć różnorodne cmentarze parafialne, które są miejscem pamięci dla wielu mieszkańców. Wśród nich wyróżniają się następujące obiekty:
| Nazwa | Administrator | Rok założenia | Adres | Uwagi |
|---|---|---|---|---|
| Cmentarz św. Piotra i Pawła | Parafia św. Piotra i Pawła | 1813 | ul. Poznańska 104 | Brak |
| Cmentarz przy ul. Poznańskiej 146/148 | Parafia św. Piotra i Pawła | 1937 | ul. Poznańska 146/148 | Brak |
| Cmentarz Opatrzności Bożej | Parafia Opatrzności Bożej | 1947 | ul. Włocławska 56-58 | Brak |
| Cmentarz ewangelicki | Gmina Toruń | koniec XVII wieku | ul. Rudacka 27 | Nieczynny |
| Cmentarz ewangelicki | Gmina Toruń | 1845 | ul. Poznańska 114 | Nieczynny |
| Cmentarz ewangelicki | Gmina Toruń | Nieznany | ul. Łączna 38 | Nieczynny |
| Cmentarz tzw. nowy ewangelicki | Gmina Toruń | Nieznany, prawdopodobnie lata 1898–1902, według innej hipotezy po 1868 | ul. Poznańska 313 | Nieczynny |
Cmentarze nieistniejące
Na przestrzeni lat wiele cmentarzy uległo likwidacji, pozostawiając jedynie wspomnienia i ślady, które można obecnie badać. Znane są dwa cmentarze, które kiedyś istniały, a ich historia rzuca światło na rozwój miasta:
| Nazwa | Rok założenia | Rok likwidacji | Adres | Uwagi |
|---|---|---|---|---|
| Cmentarz żydowski | prawdopodobnie XVIII wiek | druga połowa XIX wieku | Podgórz | |
| Cmentarz komunalny | 1912 | 1945 | ul. Turkusowa 24 | w 2006 roku teren został uporządkowany przez władze miasta. Obecnie jest to obszar zielony |
Kolumbarium
W Toruniu, obok tradycyjnych miejsc spoczynku, takich jak cmentarze, powstały również innowacyjne kolumbaria. Te unikalne struktury znajdują się na dwóch znaczących cmentarzach – Centralnym Cmentarzu Komunalnym oraz cmentarzu św. Jerzego.
Kolumbaria to miejsca, gdzie przechowywane są urny z prochami zmarłych, co stanowi alternatywę dla tradycyjnych grobów. Od momentu wybudowania w Toruniu spopielarni zwłok w 2013 roku, sposobność ta staje się coraz bardziej pożądanym rozwiązaniem dla wielu osób, które decydują się na kremację swoich bliskich.
Przypisy
- Cmentarz wojenny, ul. Grudziądzka 22-30. torunskiecmentarze.pl. [dostęp 19.08.2023 r.]
- Cmentarz rzymskokatolicki, ul. Przysiecka 12. torunskiecmentarze.pl. [dostęp 19.08.2023 r.]
- Cmentarz rzymskokatolicki, ul. Turystyczna 49-51. torunskiecmentarze.pl. [dostęp 19.08.2023 r.]
- Cmentarz rzymskokatolicki, ul. Wybickiego 78-80. torunskiecmentarze.pl. [dostęp 19.08.2023 r.]
- Cmentarz komunany nr 1, ul. Grudziądzka 22-30. torunskiecmentarze.pl. [dostęp 19.08.2023 r.]
- Cmentarz Parafialny na nowej platformie. parafiabielawy.pl. [dostęp 19.08.2023 r.]
- Cmentarz ewangelicki, ul. Poznańska 313. torunskiecmentarze.pl. [dostęp 13.08.2023 r.]
- Cmentarz rzymskokatolicki, ul. Poznańska 104. torunskiecmentarze.pl. [dostęp 13.08.2023 r.]
- Cmentarz Bawarczyków, ul. Legionów 19-21. torunskiecmentarze.pl. [dostęp 13.08.2023 r.]
- Cmentarz komunalny nr 2, ul. Grudziądzka 129-137. torunskiecmentarze.pl. [dostęp 13.08.2023 r.]
- Cmentarz rzymskokatolicki, ul. Rydygiera 21. torunskiecmentarze.pl. [dostęp 19.08.2023 r.]
- Cmentarz ewangelicki, ul. Rudacka 27. torunskiecmentarze.pl. [dostęp 13.08.2023 r.]
- Cmentarz ewangelicki, ul. Łączna 38. torunskiecmentarze.pl. [dostęp 13.08.2023 r.]
- Cmentarz staroluterański, ul. Matejki 43a. torunskiecmentarze.pl. [dostęp 17.08.2023 r.]
- Marek Prabucki: Zapomniane cmentarze toruńskie. niedziela.pl, 29.10.2015 r. [dostęp 13.08.2023 r.]
- Gmina Miasta Toruń: Gminny Program Opieki nad Zabytkami Miasta Torunia na lata 2022–2025. 2021 r., s. 86.
- Dębiński 2017, s. 249.
- Wiśniewski 2017a, s. 72.
- Kluczwajd 2018, s. 111.
- Niedzielska 1992, s. 7.
- Niedzielska 1992, s. 8.
- Niedzielska 1992, s. 20.
- Niedzielska 1992, s. 22.
- Niedzielska 1992, s. 71.
- Wasik 2015, s. 270.
Pozostałe obiekty w kategorii "Cmentarze":
Cmentarz przy ul. Poznańskiej 146/148 w Toruniu | Cmentarz św. Antoniego w Toruniu | Cmentarz św. Jakuba w Toruniu | Cmentarz św. Jerzego w Toruniu | Cmentarz Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Toruniu | Cmentarz Najświętszej Marii Panny w Toruniu | Cmentarz Podwyższenia Krzyża Świętego w Toruniu | Cmentarz św. św. Piotra i Pawła w Toruniu | Cmentarz Garnizonowy w Toruniu | Cmentarz Komunalny nr 2 im. Ofiar II Wojny Światowej w Toruniu | Cmentarz św. Barbary w Toruniu | Cmentarz Opatrzności Bożej w Toruniu | Cmentarz dla zwierząt w Toruniu | Centralny Cmentarz Komunalny w ToruniuOceń: Cmentarze w Toruniu