Cmentarz św. Jakuba w Toruniu

---

Historia

Cmentarz ewangelicki

W wyniku rozbiórki kaplicy św. Katarzyny w roku 1814 zaszła ogromna potrzeba utworzenia nowego miejsca spoczynku dla ewangelików. Oficjalne pogrzeby na nowym cmentarzu nowomiejskiej gminy ewangelickiej miały miejsce 7 sierpnia 1817 roku, choć formalne pozwolenie na jego działalność uzyskano dopiero w lipcu 1819 roku. Miasto Toruń przekazało wówczas ewangelikom 688 prętów reńskich ziemi, co odpowiada około 0,97 hektara, pochodzącej z terenu kamlarii.

Rok 1841 przyniósł wybudowanie kostnicy na terenie cmentarza, co istotnie wpłynęło na jego rozwój. Przez lata cmentarz był powiększany, a 17 lipca 1856 roku władze Torunia przyznały dodatkowy grunt położony na północ od istniejącego cmentarza, który miał powierzchnię 1 morgi 78 prętów, co odpowiada około 0,36 hektara. W latach pięćdziesiątych XIX stulecia zdecydowano o ogrodzeniu cmentarza, co wpłynęło na jego estetykę, a pod koniec roku 1857 dodano także morgę ziemi, zakupioną przez nowomiejską gminę ewangelicką. Do lat osiemdziesiątych XIX wieku cmentarz osiągnął powierzchnię około 1,22 hektara.

Cmentarz katolicki

Cmentarz katolicki z kolei powstał w okresie przełomu 1838 i 1839 roku. Przed jego otwarciem, wierni z parafii św. Jakuba byli zmuszeni do pochówków na cmentarzu przy klasztorze benedyktynek na Winnicy, który należał do parafii św. Jerzego. Na tym terenie mogły odbywać się pochówki aż do 1903 roku, chociaż tradycja ta została przerwana wcześniej. W 1838 roku rozpoczęto zbieranie funduszy na budowę nowego cmentarza, który został zrealizowany na gruntach ofiarowanych przez miasto. Dodatkowo, parafia nabyła znaczną działkę od prywatnego właściciela. W połowie XIX wieku, według różnych źródeł, powierzchnia cmentarza wynosiła od 1 do 1,4 hektara, a w 1856 roku zwiększyła się o dodatkowe 0,4 hektara. Podobnie jak w przypadku cmentarza ewangelickiego, także katolicki został ogrodzony w latach pięćdziesiątych XIX wieku.

Historia współczesna

W roku 1945 cmentarz w całości przeszedł pod zarząd rzymskokatolickiej parafii św. Jakuba, co stało się kamieniem milowym w jego dziejach. Ok. 1965 roku oficjalnie zlikwidowano część ewangelicką cmentarza, co na zawsze zmieniło oblicze miejsca, będącego niegdyś wielokulturowym punktem pamięci i choroby.

Architektura

Cmentarz w Toruniu przyjmuje formę nieregularnego sześciokąta, który charakteryzuje się >zróżnicowanym podziałem kwater, rozdzielonych krzyżującymi się alejami. Ogrodzenia obejmują strony wschodnią i południową, który otoczony jest murem, natomiast północna oraz zachodnia część cmentarza jest zabezpieczona siatką. Trzy główne aleje dominują w jego układzie, biegnącą w kierunku wschód-zachód.

Nie zachowały się żadne nagrobki z pierwszej połowy XIX wieku. Zgodnie z dokumentem z 1987 roku, na cmentarzu można znaleźć około 800 nagrobków pochodzących z pierwszej połowy XX wieku. Świadectwo to mówi również o najstarszym znanym nagrobku, który przynależał do A. Engelhardta, zmarłego w 1890 roku; jednak jego konkretna lokalizacja nie została ustalona. Najstarszy aktualnie istniejący grób upamiętnia postać Władysława Jankowskiego, żyjącego w latach 1855–1908.

Interesujący jest także fakt, że w wyniku wydarzeń po II wojnie światowej część nagrobków ewangelickich została wzięta jako materiał do produkcji nowych nagrobków katolickich. Wśród zachowanych nagrobków wiedzie prym ten Antoniego Konke, z domu Hasse, który żył w latach 1842–1915.

Na terenie cmentarza wcześniej znajdowała się również drewniana kaplica. Prawdopodobnie była to ta sama świątynia, która została zbudowana w 1841 roku, niestety, została ona podpalona przez wandali w grudniu 2008 roku.

Na cmentarzu umiejscowiony był także pomnik Ignacego Danielewskiego, który jest obecnie nieodnaleziony i został ufundowany z darowizn społeczności polskiej. Cmentarz ten widnieje w gminnej ewidencji zabytków pod numerem 1346, co świadczy o jego znaczeniu historycznym i kulturowym.

Znani pochowani

Na cmentarzu św. Jakuba w Toruniu spoczywa wielu znamienitych ludzi, których wkład w historię Polski i regionu jest nieoceniony. Wśród tych, którzy zostali tam pochowani, znajdują się:

• Ignacy Danielewski (1829–1907) – wpływowy działacz narodowy i społeczny, który współpracował z gazetą „Nadwiślanin” oraz pełnił rolę wydawcy „Przyjaciela Ludu”,
• Antoni Brejski (1867–1929) – redaktor naczelny „Gazety Toruńskiej” oraz założyciel Zjednoczenia Zawodowego Polskiego,
• Jan Brejski (1863–1934) – wojewoda pomorski, który przyczynił się do rozwoju regionu,
• Paulina Winiarska (1841–1938) – odważna uczestniczka powstania styczniowego,
• mjr AK Bolesław Usów, znany jako „Konar” (1913–1954) – kawaler Virtuti Militari, które jest najstarszym polskim odznaczeniem wojskowym,
• Adam Soroka Zbijewski (1893–1964) – oficer Wojska Polskiego, który służył w latach 1918–1921 i został odznaczony m.in. Virtuti Militari oraz Krzyżem Walecznych,
• Tadeusz Czeżowski (1889–1981) – ceniony profesor filozofii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Ich życie i działalność pozostają częścią bogatej historii Torunia, przyczyniając się do kształtowania tożsamości narodowej i lokalnej społeczności.

---

Oceń: Cmentarz św. Jakuba w Toruniu

---