Mury miejskie w Toruniu

---

Historia

Toruń, z bogatą historią obrony swojej architektury, już w pierwszej połowie XIII wieku dysponował umocnieniami. W tym czasie miasto opierało się na drewniano-ziemnych wałach, co udowodnił udany opór wobec najazdu Świętopełka w 1242 roku. Budowa ceglanych murów Starego Miasta rozpoczęła się około połowy XIII wieku. Najstarszy zachowany fragment, który datuje się na lata 1246-1262, znajduje się wzdłuż ulicy Pod Krzywą Wieżą, stanowiąc najstarszy przykład murów miejskich w Polsce.

Mur otaczający miasto miał podwójny obwód. Zbudowano wysoki mur po stronie miejskiej oraz niski mur oddzielony międzymurzem, a przed nimi znajdowała się fosa. Dodatkowo, w zachodniej części wzniesiono trzecią linię obronną. W południu, gdzie Wisła pełniła funkcję naturalnej bariery obronnej, zastosowano prostsze podejście, ograniczając się do pojedynczego muru bez fosy.

Na głównych szlakach komunikacyjnych prowadzących ze Starego Miasta, umieszczono osiem bram. Do dnia dzisiejszego przetrwały trzy z nich znajdujące się w stronę Wisły: Mostowa, Żeglarska oraz Klasztorna. Stare Miasto wzmacniały także około 33 baszty, z których do dziś zachowały się m.in. Krzywa Wieża, Gołębnik, Żuraw, Wartownia, Monstrancja oraz trzy pozbawione nazwiska baszty przy Podmurnej.

Nowe Miasto Toruń, otoczone murem zbudowanym od lat 70. XIII wieku, nie miało jednak zabezpieczeń od strony zachodniej, łącząc się bezpośrednio ze Starym Miastem. Z dawnych czterech bram oraz około 21 baszt nowomiejskich, żadna nie przetrwała do czasów współczesnych. Interesującym odkryciem było odnalezienie w 2009 roku fundamentów czwartej bramy Nowego Miasta, usytuowanej naprzeciwko Bramy Kotlarskiej.

W XV i XVI wieku, mury poddano modernizacji, dostosowując je do rozwijającej się techniki wojennej. W 1429 roku, przed Bramą Starotoruńską, wzniesiono barbakan, a dziesięć lat później rozpoczęto budowę kolejnego przed Bramą Chełmińską. Około roku 1500 dwie narożne baszty Starego Miasta zostały przebudowane na okrągłe basteje, wypełnione ziemią w celu obrony artyleryjskiej. Jedna z nich, znana jako Koci Łeb, przetrwała w zmienionej formie do dziś.

Mury miejskie Torunia zostały wpisane do gminnej ewidencji zabytków, co potwierdza ich znaczenie historyczne i kulturowe (nr 225).

Bramy

Zachowane

W Toruniu możemy podziwiać wiele historycznych bram, które zachowały się do naszych czasów. Wśród nich znajduje się Brama Klasztorna, która została wzniesiona w pierwszej połowie XIV wieku, a następnie podwyższona w XVI wieku. Kolejną istotną bramą jest Brama Mostowa, której budowa rozpoczęła się w 1432 roku dzięki Hanasowi Gotlandowi. Ostatnią z wymienionych, ale nie mniej interesującą konstrukcją, jest Brama Żeglarska, która powstała na przełomie XIII i XIV wieku, choć później została częściowo rozebrana i przebudowana w XIX wieku.

Niezachowane

Niestety, niektóre bramy Torunia zaginęły w mrokach historii. Przykładem może być Brama Chełmińska, która istniała od końca XIII wieku aż do około 1889 roku, a przed nią znajdował się Barbakan Chełmiński z 1449 roku, który zburzono w 1703 roku. Inną, związaną z Burmistrzem miasta, była Brama św. Katarzyny (Bydlęca), datowana na pierwszą połowę XIV wieku, zniknęła z map w 1884 roku. Warto też wspomnieć o Bramie św. Jakuba (Drzewna), która dominowała przez wieki od przełomu XIII i XIV do II połowy XIX wieku.

Brama Kotlarska (Wielka) kiedyś znajdowała się na końcu dzisiejszej ul. Szerokiej i była użytkowana od XIII/XIV wieku aż do 1834 roku. Kolejna to Brama Łazienna (Biała), wzniesiona na przełomie XIII i XIV wieku, która niestety nie przetrwała do dnia dzisiejszego, znikając w II połowie XIX wieku. Nie możemy zapominać także o Bramie Paulińskiej (Więziennej), która powstała na początku XIV wieku i została zburzona w 1878 roku.

Brama Prosta, znana także jako Główna lub Prawe Wrota, powstała w I połowie XIV wieku, a jej los podzielił los wielu innych, gdy została rozebrana w II połowie XIX wieku. Ostatnim ciekawym przypadkiem jest Brama Starotoruńska, zbudowana w II połowie XIII wieku, zburzona około 1889 roku; wcześniejszy barbakan z 1429 roku nie doczekał się dalszego istnienia, został zniszczony przez szwedzkie wojska w 1703 roku. Zachowały się jedynie pewne relikty szyi bramnej oraz barbakanu. Również ostatnia, nieuchwytna brama, która znajdowała się naprzeciw Bramy Kotlarskiej, została wzniesiona około 1270 roku i przestała istnieć prawdopodobnie w okolicach 1454 roku.

Baszty

Zachowane

W Toruniu znajdują się liczne baszty, które zachowały się do dzisiaj. Wśród nich można wymienić między innymi Krzywą Wieżę, znaną ze swojego unikalnego wyglądu, oraz Basztę Gołębnik, która stanowi najwyższy punkt nadwiślańskich murów miejskich.

Inną interesującą strukturą jest Baszta Monstrancja – po II wojnie światowej pełniła funkcję składu znaków drogowych. Z kolei Baszta Wartownia po wojnie stała się schroniskiem młodzieżowym a obecnie mieści Stowarzyszenie Współpracy z Miastami Bliźniaczymi Torunia.

Nie sposób pominąć Basztę Żuraw, a także niektóre inne, takie jak Baszta 53 czy też Baszta 53a, która obecnie pełni funkcję hostelu.

Dostojnie prezentuje się również Baszta 56, w której siedzibę znalazły dwa konsulaty: Słowenii oraz Mołdawii, a również Towarzystwo Miłośników Torunia.

Ostatnią z wymienionych jest Baszta Koci Łeb, jedna z dziewięciu baszt obronnych zachowanych do dziś w obrębie miejskich murów.

Niezachowane

Przykładem nieistniejącej już budowli jest Baszta Koci Ogon, której fundamenty pozostały w podziemiach sąsiedniego budynku administracyjnego, t.j. Zakładu Karnego Inowrocław – Oddział Zewnętrzny w Toruniu.

Kolejne baszty, które nie dotrwały do czasów współczesnych to Baszta 25 oraz Baszta 27.

---

Oceń: Mury miejskie w Toruniu

---