Towarzystwo Naukowe w Toruniu

---

Historia

Początki działalności

Towarzystwo Naukowe w Toruniu zostało założone 16 grudnia 1875 roku w hotelu Pod Trzema Koronami, co stanowi ważny punkt w historii lokalnej nauki. Jego pierwszym przewodniczącym został Ignacy Łyskowski. Początkowa liczba członków wynosiła 34, a do końca tego samego roku do Towarzystwa dołączyło jeszcze 26 osób. Już w 1876 roku liczba ta wzrosła do 130, jednak w późniejszych latach zaczęła maleć. W lutym 1876 roku Towarzystwo podzielono na trzy kluczowe wydziały: historyczno-archeologiczny, lekarsko-przyrodniczy i teologiczny. Najaktywniejszy był wydział historyczno-archeologiczny. W listopadzie tego samego roku powołano muzeum Towarzystwa.

Początkowo działalność Towarzystwa odbywała się w prywatnych pomieszczeniach przy ulicy Łaziennej. W 1881 roku rozpoczęto budowę nowej siedziby przy ulicy Wysokiej, która zakończyła się w 1882 roku. W nowej lokalizacji utworzono bibliotekę, która do roku 1916 zgromadziła 5000 woluminów.

W 1878 roku rozpoczęto wydawanie periodyku naukowego pod tytułem Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu, które z czasem stały się uznawane na obszarze Prus Zachodnich, jednak ich wydawanie zakończono w 1884 roku. 1886 był rokiem, w którym zmarł Ignacy Łyskowski, a na jego miejsce nowym prezesem został dr Leon Szuman. W końcu lat 90. XIX wieku prezesurę objął Witold Jaworowicz, a w 1897 roku funkcję tę pełnił ks. Stanisław Kujot.

Do końca XIX wieku organizacja cieszyła się dużym zainteresowaniem, przyciągając 226 członków w 1897 roku, a w następnych latach liczby te wzrosły do 458 w 1905 i 591 w 1910 roku. Warto podkreślić, że większość z tych członków nie mieszkała na stałe w Toruniu. Dominującą grupą zawodową byli księża, stanowiący 68% członków w 1903 roku, a ich udział zmniejszył się do 57% w 1913 roku. W efekcie, Towarzystwo stało się jedną z największych organizacji w Prusach Zachodnich. Ks. Stanisław Kujot wznowił wydawanie Roczników oraz powołał czasopismo Fontes, które publikowało materiały źródłowe dotyczące historii Pomorza. W 1908 roku zainaugurowano periodyk Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu, który początkowo pełnił rolę informacyjną, jednak z czasem przekształcił się w pismo historyczne. Po śmierci ks. Stanisława Kujota w 1914 roku, nowym prezesem został ks. Brunon Czapla, spędzając na tym stanowisku cztery lata.

Okres międzywojenny

Okres po przyłączeniu Pomorza Nadwiślańskiego do Polski w 1920 roku przyniósł zmianę w celach działania Towarzystwa. W nowej rzeczywistości politycznej, w Toruniu, zaczęli dominować przedstawiciele inteligencji miejskiej oraz artyści. Mimo zmian legislacyjnych, Towarzystwo kontynuowało wydawanie Roczników i serii Fontes. W latach 1920–1923 pierwszym prezesem został dr Józef Łęgowski, a jego następcą w latach 1923–1939 był ks. Alfons Mańkowski.

W dwudziestoleciu międzywojennym Towarzystwo aktywnie współpracowało przy tworzeniu Książnicy Miejskiej. W 1923 roku przekazało do niej swój księgozbiór w depozyt, a w 1930 roku zbiory muzealne przekazano do Muzeum Miejskiego w Ratuszu Staromiejskim w Toruniu. Towarzystwo pracowało również nad koncepcją Pomorskiego Instytutu Naukowego, który miał stanowić fundament pod przyszłą uczelnię wyższą. W 1934 roku Towarzystwo wzięło udział w Rady Zrzeszeń Naukowych, Artystycznych i Kulturalnych Ziemi Pomorskiej, gdzie przewodniczącym został ks. Alfons Mańkowski.

II wojna światowa

W wyniku II wojny światowej Towarzystwo zostało rozwiązane przez okupacyjne władze, a cały jego majątek został skonfiskowany. Księgozbiór przejęła Stadtbibliothek Torun. Ks. Alfons Mańkowski poniósł śmierć w 1941 roku w obozie Stutthof. Po zakończeniu działań wojennych Towarzystwo udało się odzyskać swoją bibliotekę.

Czasy najnowsze

17 lipca 1945 roku odbyło się pierwsze powojenne Walne Zgromadzenie Towarzystwa. Na jego czele stanął ks. Paweł Czaplewski. Po utworzeniu Uniwersytetu Mikołaja Kopernika i modyfikacji statutu w 1946 roku, Towarzystwo zaczęło pełnić rolę organizacji skupiającej uczonych. W wyniku tej reorganizacji powstały trzy podstawowe wydziały: I – Nauk Historycznych, Prawniczych i Społecznych, II – Filologiczno-Filozoficzny oraz III – Matematyczno-Przyrodniczy. W 1948 roku prezesem został prof. Konrad Górski, jednak rok później ustąpił w wyniku presji ze strony władz komunistycznych. Kolejnym prezesem został prof. Władysław Dziewulski, a w 1957 roku po raz kolejny prof. Konrad Górski objął tę funkcję, którą pełnił nieprzerwanie do 1983 roku. W 1964 roku powołano samodzielny Wydział Nauk Prawnych i Społecznych, zaś w 1983 roku prezesurę objął prof. Marian Biskup.

W 2000 roku Towarzystwo uhonorowano Medalem „Za zasługi dla Miasta Torunia”, a cztery lata później funkcję prezesa objął prof. dr hab. Andrzej Woszczyk. W 2012 roku tą posadę objął prof. Jan Kopcewicz, a w 2015 roku funkcję tę sprawował prof. Andrzej Radzimiński.

Struktura organizacyjna

Organizacja towarzystwa naukowego w Toruniu obejmuje różnorodne wydziały, z których każdy specjalizuje się w odrębnych dziedzinach wiedzy. W skład struktury znajdują się:

• Wydział I – Historyczny,
• Wydział II – Filologiczno-Filozoficzny,
• Komisja Filologiczna,
• Komisja Filozoficzna,
• Komisja Historii Sztuki i Konserwatorstwa,
• Komisja Bibliografii i Bibliotekoznawstwa,
• Wydział III – Matematyczno-przyrodniczy,
• Wydział IV – Prawny,
• Wydział V – Teologiczny,
• Wydział VI – Ekonomii i Biznesu,
• Komisja Przyjaciół Pamiętnikarstwa przy Towarzystwie Naukowym w Toruniu.

Prezesi

Historia towarzystwa jest bogata i obejmuje szereg wybitnych postaci, które pełniły rolę prezesów na przestrzeni lat:

• Ignacy Łyskowski (1875–1886),
• Leon Szuman,
• Witold Jaworowicz,
• ks. Stanisław Kujot (1897–1914),
• ks. Brunon Czapla (1914–1918),
• ks. Paweł Czaplewski (1918–1920),
• dr Józef Łęgowski (1920–1923),
• ks. Alfons Mańkowski (1923–1939),
• ks. Paweł Czaplewski (1945–1948),
• prof. Konrad Górski (1948–1949),
• prof. Władysław Dziewulski (1949–1957),
• prof. Konrad Górski (1957–1983),
• prof. Marian Biskup (1983–2004),
• prof. dr hab. Andrzej Woszczyk (2004–2012),
• prof. dr hab. Jan Kopcewicz (2012–2014),
• prof. dr hab. Andrzej Radzimiński (od 2015).

---

Oceń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu

---