Zespół pomnikowy polskich artylerzystów w Toruniu

---

Historia

Inicjatywa dotycząca budowy pomnika artylerzysty w Toruniu rozpoczęła się już w 1937 roku, jednakże wówczas plany nie weszły w fazę realizacji i pozostały jedynie na etapie wstępnych projektów. Następnie, w 1946 roku, idea powróciła, a ówczesny komendant Centrum Wyszkolenia Artylerii, gen. bryg. Artur Hulej, zaproponował budowę pomnika. W celu realizacji pomysłu powołano Komisję Inicjatywną, która uzgodniła lokalizację monumentu ze władzami miasta. Ostatecznie wybrano miejsce u zbiegu ulic Adama Mickiewicza, Alei 700-lecia oraz Wałów Gen. Władysława Sikorskiego.

Jak postanowiono, upamiętnione miejsce miało nosić nazwę placu Artylerii, a uroczystość rozpoczęcia budowy miała miejsce podczas obchodów Święta Artylerii 1 grudnia 1946 roku. Wśród znamienitych gości znaleźli się m.in. szef Sztabu Generalnego, gen. broni Władysław Korczyc oraz Główny Inspektor Artylerii, gen. broni Bolesław Czarniawski. Uroczystość zainaugurowano odczytaniem specjalnego rozkazu marszałka Polski, Michała Roli-Żymierskiego, po czym oddano 12 salw z dział umiejscowionych nad Wisłą, a gen. Korczyc wygłosił przemówienie, podkreślając znaczenie artylerii podczas II wojny światowej.

Po akcie erekcyjnym nastał czas konstrukcji samego pomnika. Projekt rzeźby 4-metrowego oficera oraz amunicyjnego na 8-metrowym cokole zlecono studentowi Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, J. Markiewiczowi. Po otrzymaniu zgody z Wydziału Kultury Miejskiej Rady Narodowej rozwijanie projektu zostało na długo wstrzymane. Dopiero w 1949 roku powstał Komitet Budowy Pomnika Artylerzysty, którym kierował J. Wardach.

Komitet składał się z trzech sekcji: propagandowej, finansowej oraz techniczno-artystycznej, a także zespół ekspertów, który miał dyżurować nad artystycznym wyrazem pomnika. W trakcie organizacji prace napotykały wiele finansowych trudności, co skutkowało ostatecznym wycofaniem się z zamysłu budowy, a przekazane fundusze zostały przeznaczone na rozwój osiedla mieszkaniowego Kaszownik. W miejscu planowanego pomnika, w ówczesnym czasie zbudowano alternatywny element w formie dwóch luf oraz pocisków artyleryjskich z XVIII wieku, które później otoczone zostały kamienno-betonową podstawą według projektu Henryka Siwickiego.

Idea zbudowania Pomnika Artylerzysty nie znikała jednak z umysłów wielu artylerzystów oraz obywateli Torunia. W 1977 roku, na czele z komendantem WSOWRiA, płk. dypl. Stanisławem Żakiem, zawiązała się nowa grupa inicjatywna. Ugrupowanie rozpoczęło pracę nad koncepcją organizacyjną, a jego członkami byli przedstawiciele armii oraz instytucji miejskich.

Pod patronatem wiceministra obrony narodowej, gen. broni Tadeusza Tuczapskiego, powstał projekt pomnika, który wykonał gdański rzeźbiarz Franciszek Duszeńko. Koncepcja monumentu, symbolizująca polską artylerię od czasów dawnych, charakteryzowała się dużą dbałością o szczegóły, ukazując różne rodzaje dział polskich z okresu II wojny światowej. Na podstawie rzeźby ulokowano napis „Wieczna cześć i chwała polskim artylerzystom” oraz znicz, przypominający odłamek pocisku.

Realizacja pomnika w dużej mierze opierała się na składkach od różnych koła Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, Ministerstwa Obrony Narodowej, jak i na wsparciu toruńskich firm. Łączna suma na sfinansowanie wynosiła 9 649 220,15 zł, w tym składki wojskowe i różne formy wsparcia. W lecie 1979 roku zakończono koncepcję pomnika oraz lokalizacji na placu Zwycięstwa. Dzięki pracy ponad pięciu tysięcy osób, w tym żołnierzy oraz mieszkańców, ostatecznie przekazano pomnik do użytku publicznego.

Uroczystość jego odsłonięcia miała miejsce 12 października 1980 roku, w którym uczestniczyli znakomici goście, w tym gen. broni Tadeusz Tuczapski oraz dowódca garnizonu toruńskiego, płk dypl. Kazimierz Chudy. W ceremonii wzięli także udział artylerzyści-kombatanci, którzy uczcili pamięć poległych, składając wieńce i wiązanki kwiatów. Z okazji tej uroczystości wydano także medal pamiątkowy. W 1993 roku pomnik zyskał dodatkowo tablicę upamiętniającą 70-letnią obecność w Toruniu Oficerskiej Szkoły Artylerii, co ledwie podkreśla znaczenie tego historycznego miejsca.

Nowa lokalizacja dla monumentu

W 2014 roku podjęto ważną decyzję o przeniesieniu Pomnika Artylerii Polskiej, która była wcześniej konsultowana z lokalną społecznością oraz uzyskała zgodę władz Garnizonu Toruń. Po długich rozważaniach na temat nowej lokalizacji, zdecydowano, że monument znajdzie swoje miejsce na pl. Towarzystwa Miłośników Torunia.

Głównym powodem tego przeniesienia była decyzja władz Torunia oraz Ministerstwa Sprawiedliwości, dotycząca budowy nowego gmachu Sądu Rejonowego na pl. Zwycięstwa. Ta inwestycja rozpoczęła się w 2018 roku, co wymusiło konieczność przemieszczenia pomnika w 2015 roku.

---

Oceń: Zespół pomnikowy polskich artylerzystów w Toruniu

---