Tuba Dei

---

Historia

Data odlaniem dzwonu Tuba Dei w Toruniu to temat, który wciąż budzi wiele kontrowersji i zainteresowania w kręgach naukowych. Zgodnie z większością dostępnych źródeł, pojawia się informacja o roku 1500, co przypada na czas Korony Królestwa Polskiego. Z kolei rok 1522 jest także brany pod uwagę. Warto zaznaczyć, że jedynym dokumentem, który jednoznacznie potwierdza datę odlania na 1500, jest inskrypcja umieszczona bezpośrednio na dzwonie. Przeświadczenie o roku 1500 jest również związane z pragnieniem, aby wydłużyć metrykę dzwonu do Roku Jubileuszowego 1500, co wskazuje na pewne powiązania z Dzwonem Zygmunt w Krakowie, który został odlany w 1520 roku.

Różne propozycje dat przejawiają się także w wpisach historycznych. Na przykład, Berhard Schmid, w 1917 roku, przedstawił datę 22 września 1500 roku. Z kolei źródła niemieckie z lat 40. XX wieku sugerują 18 stycznia 1522 i 18 czerwca 1522 roku. Przez długi czas przyjmowano propozycję zawartą w badaniach Schmida. W 2002 roku, Emanuel Okoń ustalił datę na 15 czerwca 1522 roku, aby sanować ją na późniejsze 18 września 1522 roku. Najnowsze ustalenia Alicji i Marcina Sumowskich z 2023 roku wskazują, że dzwon został odlany 27 września 1522 roku, a jego zawieszenie miało miejsce 8 października.

Dzwon Tuba Dei został odlany w hołdzie patronom kościoła oraz prawdopodobnie dla Torunia i jego rady. Ozdobiony jest reliefami przedstawiającymi św. Jana Chrzciciela, Jana Ewangelistę, a także Katarzynę i Barbarę. Na dzwonie można znaleźć epigraf mówiący: ANNO DOMINI MVC XXII DIE SEPTEMBRIS EGO TUBA DEI IN LAUDEM DEI ET SANCTORUM JOHANNIS BAPTISTAE ET EVANGELISTAE PATRONORUM HUIUS TEMPLI FUSA SUM, co można przetłumaczyć jako: „Roku Pańskiego 1500, 22 dnia września, ja, Trąba Boża, ku chwale Boga i Świętych Janów Chrzciciela i Ewangelisty, patronów tej świątyni, zostałam odlana”. Konstrukcja dzwonna, na której dzwon zawisł, została wzniesiona w połowie XV wieku.

Wedle tradycji, dzwon miał być odlany przez ludwisarza Marcina Schmidta. Istnieją jednak wątpliwości, ponieważ Schmidt działał dopiero w końcu XVI wieku. Z zachowanych dokumentów wynika, że dzwon wykonano przez mistrza Hansa, którego tytuł „Orgellmacher” może sugerować, że był on również organmistrzem. Wspomniane źródła wskazują, że mógł on pochodzić z Chojnic, co potwierdza pojawiająca się w rachunkach informacja „von der Kunicz”. Alicja i Marcin Sumowscy sugerują, że ludwisarzem mógł być Hans Hauck (Haug), pracujący na terenie Prus w latach 1506–1522.

Nie wcześniej niż w 1585 roku zbudowano drewnianą konstrukcję, na której dzwon został zawieszony. Na jednym z belek znajduje się napis z roku 1608, co może zawężać czas powstania tej konstrukcji. Wiarygodne wydaje się, że Tuba Dei mogła zawisnąć w innym miejscu, gdyż Jakub Henryk Zerneke w swoim dziele, wydanym po raz drugi w 1711 roku, podaje informację, że 6 listopada 1589 roku zawieszono dzwon, który został odlany przez Marcina Schmidta. Jego waga wynosiła 36 cetnarów, 2 kamienie i 6 funtów, co w przeliczeniu daje około 2361 kg. Przytoczone wnioski Emanuela Okonia sugerują, że wspomniana konstrukcja z lat 1585–1608 była przeznaczona dla innego dzwonu. W pierwszym wydaniu Kroniki toruńskiej Zerneke напisał, że Tuba Dei odlano w 1522 roku, natomiast w drugim widnieje informacja o roku 1589, w którym nie wspomniano o Marcinie Schmidcie. Karl G. Praetorius w 1832 roku błędnie połączył te fakty, twierdząc, że Tuba Dei była dziełem Marcina Schmidta z 1522 roku. W 1918 roku Bernhard Schmid również zauważył, że Schmidt mógł być autorem innego dzwonu.

Wizytacja świątyni w latach 1667–1672 sugeruje, że dzwon nie był obecny na wieży. Istnieje hipoteza, że mógł być zrabowany przez Szwedów podczas potopu, w czasie od grudnia 1655 do końca 1658 roku. Dnia 14 października 1703, podczas oblężenia Torunia przez wojska szwedzkie, Szwedzi usiłowali wydobyć Tuba Dei, uszkadzając sklepienia wieży. Dzwon jednak pozostał na miejscu po przekazaniu przez radę miejską okupu wynoszącego 12 tysięcy talarów. Możliwe, że w 1703 roku dzwon został przeniesiony na dolną kondygnację wieży, a uszkodzenia, jakich dokonały szwedzkie wojska po jej zachodniej stronie, zostały zamurowane podczas prac konserwatorskich w latach 2001–2002.

Na początku XX wieku, proces uruchamiania serca dzwonu przebiegał poprzez przesunięcie kielicha o 90°. Ta zmiana miała na celu wydłużenie jego żywotności. Do 1906 roku mechanizm był obsługiwany przez długie liny ciągnięte przez grupę mężczyzn. W kolejnych latach zrezygnowano z lin na rzecz drewnianego rusztowania, które niestety było niestabilne. Historie międzywojenne mówią o wypadku, podczas którego dzwon uszkodził stopę jednego z dzwonników. W 1987 roku cały mechanizm drewnianej konstrukcji wieży miał wibracje podczas uruchamiania serca.

Tuba Dei jest uruchamiana głównie w trakcie istotnych świąt kościelnych, takich jak rezurekcja w Wielkanoc czy też Boże Ciało, a także w Boże Narodzenie. Oprócz tego, dzwon rozbrzmiewa w Narodowe Święto Niepodległości, Nowy Rok oraz podczas ważnych wydarzeń historycznych, takich jak wizyty papieża Jana Pawła II w Toruniu, która miała miejsce 7 czerwca 1999 roku.

Legendy związana z dzwonem

Legenda głosi, iż Tuba Dei została wciągnięta na wieżę przy pomocy siedmiu lub dwunastu wołów, które ciągnęły ją po specjalnej pochylni o długości około 800 metrów. Pochylnię tę zbudowano nad murami miejskimi oraz dachami domów, a jej początek miał znajdować się w pobliżu Bydgoskiego Przedmieścia, blisko obecnego hotelu „Kosmos” oraz przystanku „Grzybek”.

Inna legenda opowiada, że diabeł podsuwał ludwisarzowi złocone kamienie, mając nadzieję, że te dostaną się do stopu dzwonu, co sprawi, że będzie on głuchy.

---

Oceń: Tuba Dei

---