Jakub Henryk Zerneke

---

Życiorys

Jakub Henryk Zerneke był osobą o bogatym dziedzictwie, będąc najmłodszym potomkiem Johanna oraz Christine, która była córką rajcy toruńskiego Johanna Moellera (Möllera). Jego rodzina miała korzenie w Bergen auf Rügen. Ród Zernecków od początku XVI wieku specjalizował się w kowalstwie i produkcji broni. W miarę upływu lat, dzięki rosnącym wpływom finansowym oraz korzystnym małżeństwom, ród ten zdołał awansować do elity społecznej w Bergen. Pierwszym przedstawicielem tej rodziny, który osiedlił się w Toruniu, był Johann Zernecke, który w 1636 roku przeniósł się do Gdańska, a dwa lata później osiedlił się w Toruniu, gdzie zdobywał doświadczenie w zawodzie kupieckim u Johanna Moellera. W 1653 roku poślubił Christinę, z którą miał ośmioro dzieci, choć jedno z nich zmarło w dzieciństwie.

W okolicach lat 1676–1677 zmarła Christine Moeller, a Jakub Zerneke, pozostając osieroconym, odbywał naukę w domu pod opieką Stephana Humiusa przed rozpoczęciem edukacji w szkole. W roku 1683 podjął naukę w Gimnazjum Akademickim w Toruniu, gdzie zgłębiał m.in. historię z pomocą znanego pedagoga Krzysztofa Hartknocha oraz uczył się języka polskiego. W 1692 roku zapisał się do gimnazjum w Gdańsku, a rok później udał się na podróż po Prusach Wschodnich.

W 1694 roku Zerneke podjął studia teologiczne w Lipsku, gdzie odbywał liczne podróże po Niemczech, Niderlandach, Belgii, Wielkiej Brytanii, Austrii oraz Węgrzech, planując wizytę we Francji. W Wiedniu pozyskał wartościowy egzemplarz XVI-wiecznej księgi Reci z mudrcu pohanskych oraz wybrane opracowania Jana Češki. Z nieznanych przyczyn, w listopadzie 1697 roku, porzucił studia teologiczne, wybierając kierunki prawnicze i filozoficzne w Rostocku. Rok 1698 zaowocował publikacją „Rozprawy Jacoba Heinricha Zerneckego z czasu studiów”, która stanowiła podsumowanie jego dysput teologicznych.

W 1699 roku Zerneke powrócił do Torunia, a 30 grudnia tegoż roku objął stanowisko sekretarza Rady Miejskiej. Do jego obowiązków należało sporządzanie protokołów oraz reprezentowanie rady w sądach i na sejmikach. Podczas III wojny północnej, w latach 1701 i 1702, zlecono mu organizację przeglądów wojskowych w Toruniu. W 1703 roku, podczas oblężenia Torunia, razem z Janem Baumgartenem, usiłował przekonać szwedzkie siły do zaprzestania bombardowania prywatnych domów, wskazując na zagrożenie dla ewangelików i ich świątyń. W 1706 roku zrezygnował z obowiązków sekretarza, a trzy lata później został wiceprzewodniczącym ławy toruńskiej.

1 maja 1702 roku zawarł związek małżeński z Concordią, córką gdańskiego kupca Mathiasa Stannickiego. Z tego małżeństwa przyszło na świat dwóch synów: Heinricha oraz Valentina, a także cztery córki. Rodzina osiedliła się w kamienicy znajdującej się na styku ulic Żeglarskiej i św. Jana, obecnie znanej jako ul. Żeglarska 16. W 1713 roku Zerneke uzyskał członkostwo w toruńskiej radzie miejskiej. W 1706 roku objął stanowisko ławnika, w 1712 został sędzią, a w 1713 roku rajcą. W 1720 roku awansował na burmistrza Torunia, co stawiało go w hierarchii władz miejskich tuż za prezydentem. W marcu 1723 roku, objął stanowisko burmistrza prezydującego.

Początkowe działania Zerneke jako burmistrza obejmowały łagodzenie konfliktów z jezuitami, rewizję przepisów przeciwpożarowych oraz uwolnienie miejskich finansów od roszczeń możnych rodów szlacheckich. Do tradycji toruńskiej przeszło, że mieszkańcy miasta tak bardzo szanowali Zernekego, iż wykładali słomą ulicę, przy której mieszkał, aby nie przeszkadzać mu w pracy historyka. Podczas tumultu toruńskiego z 16–17 lipca 1724 roku, przebywał w swoim domostwie, a jako burmistrz długo nie podejmował działań mających na celu uspokojenie sytuacji. Michał Targowski, historyk, wskazywał na możliwość, iż zachowania Zerneke wynikały z faktu, że za ład publiczny odpowiadał wówczas drugi burmistrz, prezydent Jan Gotfryd Rösner.

Po zamieszkach, które miały miejsce, sąd asesorski w listopadzie 1724 roku skazał czternastu toruńskich mieszczan, w tym Zernekego i Rösnera, uznając ich za winnych prowokacji do zamieszek. 19 listopada odczytano wyrok, a osadzeni zostali umieszczeni w areszcie domowym. Zerneke i Rösner, mimo możliwości ucieczki do Prus, postanowili czekać na rozwój wydarzeń, wysyłając prośby o ułaskawienie. 6 grudnia 1724 roku, mieszkańcy katoliccy Torunia zebrali się w kościele św. Janów w Toruniu, by bronić Zernekego przed komisją. Tego samego dnia, komisarze zwrócili się do króla Augusta II Mocnego z prośbą o łaskę. Realizacja wyroku została wstrzymana, jednak 7 grudnia 1724 roku, Jan Gotfryd Rösner oraz inni skazani zostali straceni.

Do 11 grudnia Zerneke pozostawał w areszcie, lecz następnego dnia otrzymał list informujący o odwołaniu jego wyroku śmierci. Świadom, że jego ułaskawienie mogło wywołać niezadowolenie wśród toruńskich elit, 30 grudnia udał się do Gdańska. Dotarł na miejsce na początku stycznia 1725 roku, osiedlając się w kamienicy przy ul. Piwnej. Cieszył się dużym poważaniem oraz obroną gdańskiej rady miejskiej, a jego relacje z toruńską radą miejską, której członkiem był formalnie do 1731 roku, były nadal silne, zwłaszcza z duchownym Christopherem Andreasem Geretem. Budynek, w którym mieszkał, został uszkodzony w trakcie oblężenia Gdańska przez wojska rosyjskie i saskie w 1734 roku.

Zmarł 29 października 1741 roku i został pochowany w kościele mariackim w Gdańsku. W 1763 roku jego potomek, Heinrich Zernecke, ufundował nowe rodowe mauzoleum w tymże kościele, gdzie spoczęło ciało Jakuba Zernekego.

Twórczość

Mając dostęp do cennych archiwów, Jakub Henryk Zerneke zdołał przygotować szereg prac dotyczących historii Torunia, które zostały opracowane w języku niemieckim. W roku 1706 ukazał się jego zbiór żartobliwych anagramów pt. Lusus anagramatico poeticus, w którym zestawił litery tworzące nazwiska członków toruńskich elit. Następnie, w 1710 roku, autor wydał utwór pod tytułem Das verpestete Thorn…, który był poświęcony zagadnieniu epidemii, jakie nawiedzały Toruń.

Rok później, w 1711 roku, Zerneke opublikował kolejny istotny tekst – Historiae Thoruniensis Naufragae Tabulae…, który dotyczył różnych wydarzeń z historii miasta. To dzieło zyskało na znaczeniu i w 1727 roku zostało ponownie wydane pod nowym tytułem Thornische Chronica (pol. Kronika toruńska), w którym autor opisał wydarzenia z lat 1712–1726. W jego pracy znalazły się relacje z tumultu toruńskiego, co przyczyniło się do dużego zainteresowania tym dziełem, które stało się jednym z najczęściej spotykanych starodruków związanych z Toruniem w Europie.

W Thornische Chronica Zerneke stwierdził, że Mikołaj Kopernik mieszkał w kamienicy położonej na rogu ul. Ducha Św. i św. Anny, obecnie znanej jako ul. Mikołaja Kopernika. W 1712 roku ukazały się również jego prace, takie jak Das bei denen schwedischen Kriegen bekriegte Thorn (pol. Toruń przez szwedzkie wojny zwojowany) oraz Summarischer Entwurf des geehrten und gelehrten Thorns (pol. Sumaryczny szkic czcigodnego i uczonego Torunia).

Na spuściznę po Zerneke składają się również odpisy dzieł innych historyków, które obecnie znajdują się w zbiorach Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk oraz Archiwum Państwowego w Toruniu.

Upamiętnienia

Już za czasów jego życia, Jakub Henryk Zerneke zyskał uznanie dzięki luterańskiemu duchownemu, Christopherowi Andreasowi Geretowi, który w 1723 roku stworzył wiersz, aby oddać cześć temu wyjątkowemu człowiekowi. W ciągu kilku lat, bowiem w 1727 roku, Georg P. Busch oraz Daniel Klein wykonali grafikę portretową Zerneke, co przyczyniło się do popularyzacji jego postaci. Dodatkowo, w latach 60. XVIII wieku, Jacob Wessel stworzył jeszcze jeden portret tego znakomitego człowieka.

Jego nazwisko stało się znane na całym kontynencie dzięki wydarzeniom zwanym tumultem toruńskim, a informacje na jego temat pojawiły się w ponad 150 drukowanych broszurach oraz ulotkach odnoszących się do zamieszek, które miały miejsce w tamtym czasie. W 1733 roku miała miejsce publikacja książki biograficznej pod tytułem Vita Jacobbi Henrici Zerneckii (pol. Życie Jakuba Henryka Zernekego), której autorem był Johann Benjamin Dragheim.

W miarę upływu lat, Zerneke oraz Rösner zaczęli być kojarzeni z kontekstem rywalizacji narodowej między Niemcami a Polakami. Na początku XX wieku, Walter Friedrich Zernecke opublikował dwutomową historię swojej rodziny, z czego drugi tom był całkowicie poświęcony Jakubowi. Jest to wydanie, które ukazuje znaczenie Zernege dla historii jego rodziny oraz regionu.

Niemniej jednak, w Toruniu, niestety, nie można znaleźć żadnego trwałego upamiętnienia Jakuba Henryka Zernekego, co wydaje się być dużym niedopatrzeniem w kontekście jego wkładu w historię.

---

Oceń: Jakub Henryk Zerneke

---