Fryderyk Florian Skarbek

---

Życiorys

Fryderyk Florian Skarbek był osobą, której pochodzenie sięgało szlacheckich linii, datujących się na średniowiecze. W rodzinie Kacpra Skarbka, kasztelanic inowrocławskiego oraz rotmistrza kawalerii narodowej, i Ludwiki z Fengerów (1765-1827), córki znanego toruńskiego bankiera Jakuba Fengera, przyszedł na świat jako jedno z czworga dzieci. Swoje dzieciństwo spędził w malowniczym Toruniu, a następnie przeniósł się do rodzinnych dóbr w Izbicy Kujawskiej i Żelazowej Woli, gdzie uczył się pod okiem Mikołaja Chopina, ojca znanego kompozytora.

Po ukończeniu Liceum Warszawskiego (kl. IV-VI, lata 1805–1808) i krótkim pobycie w Żelazowej Woli, rozpoczął naukę w Collège de France w Paryżu, gdzie studiował ekonomię od jesieni 1809 aż do lipca 1811. W trakcie studiów uczestniczył w kursach obejmujących języki starożytne, prawo karne oraz literaturę francuską. Brał również udział w wykładach z chemii i geologii w Ogrodzie Botanicznym oraz uczył się prywatnie ekonomii politycznej i administrowania.

W styczniu 1812 roku powrócił do Polski, a w lutym tego samego roku objął stanowisko referenta honorowego w Wydziale Dochodów Stałych Ministerstwa Skarbu. W kolejnych miesiącach pełnił obowiązki tłumacza w Radzie Konfederacji Generalnej, a potem związał się na dłużej z kancelarią Rady Ministrów. W tym okresie starał się o etat wykładowcy ekonomii na warszawskiej Szkole Prawa i Administracji, jednak jego starania były bezowocne.

W roku 1813 osiedlił się w majątku Orły koło Żelazowej Woli, a w październiku tego samego roku uzyskał tytuł radcy sejmiku. Wkrótce po tym został zastępcą podprefekta w powiecie sochaczewskim (1814-1815). W 1817 roku objął stanowisko sekretarza Rady Departamentowej, a nieco później przewodniczył Radzie Obywatelskiej województwa mazowieckiego oraz pełnił funkcję marszałka sejmikowego powiatu sochaczewskiego. W 1818 roku ożenił się z Praksedą Gzowską, a w tym samym roku (29 października) został zastępcą profesora ekonomii politycznej na Królewskim Uniwersytecie Warszawskim (Wydział Prawa i Administracji).

Od grudnia 1818 roku został członkiem Najwyższej Komisji Egzaminacyjnej dla urzędników Królestwa Polskiego. Równocześnie zyskał tytuł profesora Szczególnej Szkoły Leśnictwa. W miesiąc później, 7 maja 1819 roku, obronił doktorat filozofii na Uniwersytecie Krakowskim. Dzięki swoim naukowym osiągnięciom zdobył także medal za pracę konkursową, którą wysłał do niderlandzkiego Towarzystwa Naukowego w Haarlem. W roku 1819 miał zaszczyt być radcą rady wojewódzkiej.

W maju 1820 roku Fryderyk Skarbek otrzymał nominację na profesora stałego Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego, a zaledwie 7 miesięcy później został profesorem radnym. 4 lutego 1821 roku wybrano go członkiem przybranym warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, a 2 lutego 1823 roku został członkiem czynnym tegoż towarzystwa. W tym czasie zajął również stanowisko konserwatora biblioteki i muzeum Towarzystwa, a jego miejsce zamieszkania przypadało na Pałac Staszica.

Rok 1822 to czas jego podróży na Śląsk i do Saksonii. W tym samym roku przejął redagowanie „Pamiętnika Warszawskiego”, który prowadził razem z K. Brodzińskim i J. K. Skrodzkim przez prawie dwa lata. Kolejna podróż na Śląsk odbyła się w roku 1826, w którą to także udał się do Pragi.

Podczas letnich miesięcy w 1828 roku Fryderyk Skarbek odwiedzał zakłady dobroczynne oraz więzienia w zachodniej Europie, obejmując Niemcy, Niderlandy oraz Francję. Do roku 1830 prowadził wykłady dotyczące teorii ekonomii, administracji i prawa. W pracy ministerialnej reprezentował stronnictwo ugodowe, a w momencie wybuchu powstania listopadowego przebywał w Petersburgu.

W 1829 roku został członkiem Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk w Warszawie. W marcu 1831 zasiadł w Radzie Tymczasowej Królestwa, a następnie pełnił funkcje prezesa Rady Głównej Opieki Zakładów Dobroczynnych oraz Dyrekcji Ubezpieczeń. W 1854 roku mianowano go dyrektorem Komisji Sprawiedliwości.

Fryderyk Skarbek był również członkiem honorowym Towarzystwa Rolniczego w Królestwie Polskim w 1858 roku. Po przeniesieniu na emeryturę, mógł powrócić do pracy naukowej oraz literackiej, którą musiał przerwać z powodu obowiązków rządowych. Jego starania przed Heroldią Królestwa Polskiego, gdzie krótko pełnił funkcję jej prezesa, o udowodnienie tytułu hrabiowskiego zakończyły się niepowodzeniem, co doprowadziło do nadania mu przez cara Mikołaja I 26 marca/7 kwietnia 1846 roku rosyjskiego dziedzicznego tytułu hrabiowskiego.

W uznaniu swoich zasług otrzymał Order Świętego Stanisława III klasy w 1829 roku, a także Order Świętej Anny 1 klasy z koroną oraz Order Świętego Stanisława 1 klasy. Po zakończeniu życia został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 173-6-1/2).

Twórczość

Wybrane dzieła naukowe

Fryderyk Skarbek, znany z licznych publikacji, zasłynął również w sferze naukowej, gdzie jego prace są dostępne w Internecie, w tym w katalogu HINT. Jest to istotne źródło wiedzy o jego twórczości i zaangażowaniu w badania naukowe.

Ważniejsze dzieła literackie i naukowe

• „Do JW. hrabiego Potockiego; Na mieszkanie Juliana Niemcewicza w Ameryce” – wiersze wygłoszone 26 września 1808 na popisie uczniów Liceum Warszawskiego, opublikowane w „Gazecie Korespondenta Warszawskiego i Zagranicznego” 1808 nr 83, s. 1104,
• „Jakie by kanały w naszym kraju bić można?” – powstała w Paryżu w 1810, dostępna w wydaniach zbiorowych, autograf znajduje się w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego,
• „Krótki zarys ogólnych prawideł ekonomii politycznej podług Adama Smitha” – również powstała w Paryżu w latach 1810-1811, autograf w Ossolineum, sygn. 5544/I,
• „Wiersz do wojska polskiego z okoliczności rozpoczętej wojny z Moskwą” – zamieszczony w „Gazecie Korespondenta Warszawskiego i Zagranicznego” w 1812,
• „Panna młoda. Komedia w 3 aktach” – wystawiona w Warszawie 31 stycznia 1813, rękopis w Bibliotece Warszawskich Teatrów, sygn. 244,
• „Gospodarstwo narodowe” – dzieło składające się z dwóch części wydanych kolejno w Warszawie, t. 1-2 w 1820, kolejna część w 1821, następne wydania w 1931,
• „Chwila wesołości” – opublikowana w „Pamiętniku Warszawskim” t. 1 w 1822,
• „O poprawie moralnej winowajców w więzieniach” – rozprawa wygłoszona 30 kwietnia 1822,
• „Co głowa, to rozum; Prosta droga najkrótsza; Podług stawu grobla” – druki w „Pamiętniku Warszawskim” w 1822,
• „Pochwała A. A. Jacyny” – zamieszczona w „Posiedzeniu Publicznym Królewskiego Warszawskiego Uniwersytetu” w 1822 roku,
• „Pan Antoni” – powieść opublikowana w dwóch częściach w 1824 roku,
• „Rys ogólny nauki finansów dla użytku uczniów Uniwersytetu Królewskiego Warszawskiego” – opublikowana w Warszawie w 1824,
• „Podróż bez celu” – kolejna powieść opublikowana t. 1-2 w latach 1824-1825,
• „Pan Starosta” – wydana w Warszawie w 1826, znana pośród następnych edycji w 1874,
• „Ogólne zasady nauki gospodarstwa narodowego” – wydane t. 1-2 w 1859,
• „Théorie des richesses sociales” – wydanie w Paryżu w 1829,
• „Tarło. Powieść z dziejów polskich” – opublikowana w 1827,
• „Głos… miany w Bielanach” – z 1826 roku,
• „Popas. Komedia w 1 akcie” – wystawiona w 1829,
• „O ubóstwie i ubogich” – praca z 1827,
• „Damian Ruszczyc. Powieść z czasów Jana III” – opublikowana w latach 1827-1828,
• „Zdanie sprawy z podróży po niektórych krajach Europy” – praca z 1828,
• „Intryga w straganie” – sztuka wystawiona w 1829 roku,
• „Piętnaście lat, czyli życie lokaja” – premiery miały miejsce na przełomie lat 1829 i 1830,
• „Biuraliści” – komedia z 1829 roku,
• „Historia wielu małżeństw” – powiastka powstała przed 1830,
• „Narzucona i odebrana” – powiastka z około 1840 roku,
• „Nieproszeni goście” – komedia wystawiona w 1830,
• „Co głowa, to rozum. Komedia w 1 akcie” – przebieg zdarzeń przed 15 kwietnia 1830,
• „Pan domu” – w formie komedioopery wystawionej w 1830 roku,
• „Życie i przypadki Faustyna Feliksa na Dodosińskiego” – powieść wydana w 1838 roku,
• „Essai de morale civique” – praca z 1831 roku,
• „Roztrzepany” – komedia wystawiona w 1832,
• „Prima aprilis” – komedioopera wystawiona w 1832 roku,
• „Figle panien” – komedia wystawiona w 1832 roku,
• „Zmiana mieszkań” – wystawiona w 1832 roku,
• „Ludzie nieczuli” – komedia powstała w 1832 roku,
• „Laura, czyli zalotność i obmowa” – wystawiona w 1833 roku,
• „Czemuż nie był sierotą?” – drama wystawiona z początku 1833,
• „Przez sen” – krotochwila z 1833 roku,
• „Sumienie” – dramat wystawiony w 1833,
• „Po pijanemu” – wystawiona w 1834 roku,
• „Rok 1935, czyli kobiety XX wieku” – widowisko sceniczne z 1835 roku,
• „Po trzeźwemu” – krotochwila wystawiona w 1835 roku,
• „Żona Fra-Diavolo” – dramat z 1836 roku,
• „Z siedmiu najbrzydsza” – komedia z 1836 roku,
• „Na jawie” – krotochwila z 1837 roku,
• „Na Saskiej Kępie” – krotochwila z 1837 roku,
• „Małe przyjemności pożycia” – wydana w 1839 roku,
• „Pan Kwiryn” – komedia z 1840 roku,
• „Powieści i pisma humorystyczne” – publikacja w sześciu tomach, 1840-1847, zawierająca wiele ważnych dzieł,
• „Considérations générales sur le meilleur régime des prisons” – praca z 1842 roku,
• „Na zakończenie poranków muzycznych” – kantata z 1843 roku,
• „Pamiętniki Seglasa” – wydanie z 1844 roku,
• „Mowa miana przy uroczystym otwarciu Głównej Kasy Oszczędności” – publikacja z 1844 roku,
• „Idées générales su la Législation pénale” – praca z 1848 roku,
• „Zosia Przybylanka” – komedia z lat 1847-1848,
• „Teatr” – wydanie w dwóch tomach z 1847 roku,
• „Urzędniczka” – komedia z około 1857 roku,
• „Zacny człowiek” – komedia z około 1857 roku,
• „Dzieje Księstwa Warszawskiego” – praca o historii z lat 1858,
• „Powiastki polskie” – zbiory publikowane w latach 1861 aż do 1885,
• „Lekarstwo” – komedia z 1860 roku,
• „Gospodarstwo narodowe stosowane” – praca z 1860 roku,
• „Wspomnienie o Warszawskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk” – publikacja z 1860 roku,
• „Cztery miniatury” – dzieło publikowane w 1866 roku,
• „Pierścionki. Opowiadania” – zbiory wydane między 1865 a 1872 rokiem,
• „Matka zalotna” – dramatyczny obrazek z 1866 roku,
• „Olim” – powieść opublikowana w 1866 roku,
• „Dzieje Polski” – prace historyczne wydawane przez lata,
• „Małe protektorki” – komedia z około 1866 roku,
• „Panny za panie” – fraszka sceniczna,
• „Pamiętniki i dzienniki” – obszerna kolekcja dokumentów z lat 1809-1865,
• „Wiersz Pomnik Franciszka Dmochowskiego na Parnasie” – autorstwa K. W. Wójcickiego, a także inne rozwinięcia dotyczące jego twórczości.

Przekłady

• „Bulletin de la Diète” – współpraca przy tłumaczeniu diariusza sejmowego w Warszawie od 1812,
• Anakreon: „Pieśni” – tłumaczenie ukończone w 1814, wydane w 1816 roku,
• Ch. Ganilh: „O dochodzie publicznym ludów” – fragmenty przekładu w „Pamiętniku Warszawskim” z 1815, całość wydana w 1816,
• J. Capo d’Istria: „Zdanie sprawy o Instytucie p. de Fellenberg” – wydana w Warszawie w 1816 roku,
• Ch. Ganilh: „Dykcjonarz ekonomii politycznej” – przekład z lat 1826-1828 z wieloma własnymi uwagami Skarbka, wydany w 1828 roku.

Prace edytorskie

Interpretacje dzieł znanych pisarzy, m.in. „Wyimki z rękopisma o obyczajach za czasów Augusta Trzeciego” J. Kitowicza, publikowane w „Pamiętniku Warszawskim” w latach 1823.

Wydania zbiorowe

Różnorodne kolekcje utworów literackich, jak „Powieści i pisma humorystyczne” w 6 tomach, wydane w Wrocławiu w latach 1840-1847 oraz „Teatr” w 2 tomach z 1847 roku zawierające dramaty i komedie, są integralną częścią dorobku Skarbka. Ponadto jego pisma pomniejsze zebrane przez K. Krzeczkowskiego, spały na lata 1936–1937.

Listy i materiały

Wielka liczba osobistych listów, które Fryderyk Skarbek pisał do różnych osób, w tym do S. B. Lindego oraz Komisji Wyznań Religijnych, dostarcza cennych informacji o jego życiu i działalności naukowej. Wiele z tych dokumentów oraz archiwów znajduje się w Ossolineum.

Wybrane opracowania nt. twórczości Skarbka

Biografia i pamiętniki

W zbiorze materiałów dotyczących twórczości Fryderyka Florian Skarbka, można odnaleźć wiele istotnych publikacji. Do pierwszych z nich należy „Gazeta Korespondenta Warszawskiego i Zagranicznego” z 1808 roku, która zawiera interesujące informacje na jego temat, w numerze 80, stronach 1061–1062. Kolejną pozycją jest „Gazeta Warszawska”, również z 1808 roku, w tym samym numerze na stronach 1329–1331.

Warto również zwrócić uwagę na „Korespondencję” Fryderyka Chopina, wydaną przez B. E. Sydow w 1855 roku, obejmującą dwa tomy. Swoje uwagi na temat Skarbka zawarł także K. W. Wójcicki w publikacji dotyczącej Cmentarza Powązkowskiego, wydanej w 1858 roku, w tomie 3. Natomiast S. K. Kossakowski w swoim dziele z 1860 roku, skupia się na monografiach historyczno-genealogicznych polskich rodzin, gdzie poświęca kilka stron Skarbkowi (s. 136–139).

Nie można pominąć artykułu K. Wł. W. (Wójcickiego) z 1865 roku opublikowanego w „Kłosach”, oraz publikacji „Biblioteki Warszawskiej” z 1866 roku, tomie 4, stronie 484. F. Krupiński również przybliżył postać Skarbka w „Tygodniku Ilustrowanym” w 1866 roku, w numerach 378-379. A. Wiślicki w swoim artykule w „Przeglądzie Tygodniowym” z 1866 roku na stronie 387, również występuje jako autor tekstu o Skarbku.

Na koniec, K. W. Wójcicki w 1866 roku napisał nekrolog, który ukazał się w „Kłosach”, tomie 15, numer 74.

Opracowania twórczości

Na liście ważnych prac dotyczących twórczości Fryderyka Skarbka znajduje się dzieło K. W. Wójcickiego, które ukazało się w „Bibliotece Warszawskiej” w 1871 roku, tomie 1, stronach 219-399 oraz w tomie 4, gdzie poświęcono mu strony 403 i następne. Poza tym, K. Wojciechowski w „Pamiętniku Literackim” z 1905 roku, rocznik 4, na stronach 275–278 dopisuje swój przyczynek do historii reakcji na wszechwładztwo uczucia po roku 1820.

Streszczenie dotyczące działalności literackiej Fryderyka Skarbka można znaleźć w „Muzeum” z 1906 roku, w tomie 2 na stronach 136–137. K. Kaszewski wydał wstęp do „Anakreona” w Warszawie w 1907 roku. Natomiast Z. Mocarski odnosi się do młodzieńczego wiersza Skarbka w „Tygodniku Toruńskim”, w numerze 27 z 1924 roku i w „Gazecie Warszawskiej”, w numerze 188 tego samego roku.

J. Korpała przybliża kulisy literackiej Warszawy przed powstaniem listopadowym w „Pamiętniku Literackim” rocznika 28 z 1931 roku, na stronach 563–564. W 1931 roku, A. Czartkowski opublikował tekst z „Ze sztambucha Kazimiery Wołowskiej” w „Ruchu Literackim”, numer 2. B. Suchodolski prezentuje temat kultury i osobowości w Warszawie w 1935 roku, poświęcając Skarbkowi strony 369–378 i 644.

Z. Libera z kolei w „Towarzystwie Naukowym Warszawskim” w roczniku 42 z 1949 roku, na stronach 83–87, omawia pisarzy liberalizmu polskiego, w tym także Fryderyka Skarbka.

Utwory powieściowe

Monografie

W przypadku monografii warto zwrócić uwagę na publikację A. Słapy, która ukazała się w Krakowie w 1918 roku, noszącą tytuł „F. Skarbek jako powieściopisarz”, w serii „Prace Historyczno-Literackie”, nr 9. Kolejna praca, autorstwa K. Bartoszyńskiego, zawiera analizy powieści F. Skarbka i została wydana w Warszawie w 1963 roku przez Instytut Badań Literackich PAN w serii „Historia i Teoria Literatury. Historia Literatury”, nr 8.

Pozostałe

W kręgu pozostałych tekstów, które dotyczą utworów Skarbka, można wyróżnić recenzję „Chwila wesołości” opublikowaną w „Gazecie Literackiej” w 1822 roku. Podobnie, w 1824 roku, recenzja „Pan Antoni. Podróż bez celu” pojawiła się w „Dziedzila, czyli Pamiętnik Płocki”, charakterystycznego dla czasów. F. S. Dmochowski w „Bibliotece Polskiej” również zaprezentował recenzję tej samej publikacji z 1825 roku, w tomie 1.

Warto również podkreślić recenzję „Pan starosta” autorstwa Dmochowskiego z 1826 roku, obecną w „Bibliotece Polskiej”, tomie 1. K. Nakwaska napisała w 1827 roku o romansach historycznych, powołując się na nowe dzieło F. Skarbka zatytułowane „Tarło”, umieszczając swoje uwagi w „Gazecie Polskiej”. Podobnie, recenzja „Tarło” pojawiła się w „Bibliotece Polskiej” w 1827 roku, a także w „Gazecie Polskiej”, na stronach 198–206.

J. I. Kraszewski w 1836 roku porusza temat polskich romanso-pisarzy, dodając Swój głos w „Wizerunkach i Roztrząsaniach Naukowych”, nr 11. Recenzja „Życie i przypadki Faustyna Dodosińskiego” ukazała się w „Tygodniku Literackim” w 1838 roku, a na temat „Powieści i pism humorystycznych” relacjonował K. Libelt w 1841 roku w tym samym czasopiśmie.

Utwory dramatyczne

Do ważnych dramatów Skarbka należy dodać recenzję „Panna młoda”, która ukazała się w „Gazecie Warszawskiej” w 1813 roku, numer 14, strona 205. W 1829 roku, w „Gazecie Polskiej” przedstawiono recenzję „Intryga w straganie”, a także w „Gazecie Warszawskiej” pod tym samym tytułem, numer 316. Prace dotyczące „Biuralistów” również były recenzowane w „Gazecie Warszawskiej” numer 343 oraz „Kurierze Polskim” w 1829 roku, numer 18.

Można zauważyć także recenzję „Piętnaście lat” w „Dekameronie Polskim”, numer 10 z 1830 roku, która miała miejsce na stronie 30 oraz ich kolejną dyskusję w „Gazecie Warszawskiej” nr 88 z 1830 roku. Recenzje „Pan domu” przybyły z „Dziennika Powszechnego Krajowego” w 1830 roku, numer 116. Drażniąca analiza, „Czemuż nie była sierotą?”, była publikowana w „Rozmaitościach” (Lwów) w 1833 roku oraz „Gazecie Krakowskiej” w 1835 roku, numer 8-9.

Wspomnę o recenzji „Sumienie” z 1834 roku w „Rozmaitościach” (Lwów), numer 5, strona 41 oraz „Żona Fra-Diavolo”, która była emitowana w „Gazecie Krakowskiej” w 1836 roku, numer 276. Dodatkowo, recenzje „Nieproszeni goście” oraz „Biuraliści” były wielokrotnie wzmiankowane w „Gazecie Krakowskiej” w 1836 roku. Wreszcie, dzieło „Zosia Przybylanka” z 1847 roku doczekało się publikacji w „Dzienniku Mód Paryskich” oraz „Ruchu Muzycznym” w 1862 roku na stronie 828.

Pisma ekonomiczno-społeczne i historyczne

Pomijając dramaty i powieści, Fryderyk Skarbek także skomponował wiele prac mających charakter ekonomiczny i społeczny. Restytucja „Gospodarstwo narodowe” została opublikowana w 1820 roku w „Orle Białym”, tom 5, na stronach 217–222, a jego dzieło „Dekada Polska” z 1821 roku na stronach 237–240. W 1827 roku jego tekst dotyczący „O ubóstwie i ubogich” był zawarty w „Gazecie Polskiej” numer 187.

W literaturze znalazło się również jego opracowanie dotyczące „Dykcjonarza ekonomii politycznej” pod redakcją F. Bentowskiego, opublikowane w „Pamiętniku Warszawskim Umiejętności Czystych i stosowanych” w 1829 roku. Natomiast w gazecie z 1829 roku można znaleźć również „List Polaka w Paryżu bawiącego”, który był publikowany w „Gazecie Polskiej”. Z kolei, w „Figaro” z 1829 roku w Paryżu pojawiła się jego publikacja „Théorie des richesses sociales…”.

W międzyczasie niewątpliwie istotne są „Uwagi nad częścią wyjątku z raportu F. Skarbka O więzieniach Królestwa Polskiego”, co znalazło się w „Gazecie Warszawskiej” w 1832 roku. L. Bianchini przygotował „Miscellanea di economia” w Neapolu, wydanie w 1836 roku, oparte na „Théorie des richesses sociales…”. C. G. Coquelin i G. U. Guillaumin w 1852 roku opublikowali „Dictionnaire de l’économie politique”, tom 1 w Paryżu.

Ostatnio wspomniane są również „Ogólne zasady nauki gospodarstwa narodowego. Prospekt”, które opublikowano w „Bibliotece Warszawskiej” w 1858 roku, tom 3, na stronach 471–472 oraz „Dzieje Księstwa Warszawskiego”, które w recenzji z 1859 roku pojawiły się w „Czasie. Dodatek Miesięczny”, tom 16 na stronach 494–511.

---

Oceń: Fryderyk Florian Skarbek

---