Irena Nieżychowska

---

Życiorys

Irena Nieżychowska pochodziła z uznawanej w Polsce rodziny ziemiańskiej Wolszlegierów. Była córką Bolesława, doktora obojga praw, który zmarł 20 maja 1926 roku. Wychowywana w duchu silnego patriotyzmu, od wczesnych lat brała czynny udział w działaniach mających na celu wspieranie działań narodowych. Swoją działalność rozpoczęła jako bibliotekarka w Towarzystwie Czytelni Ludowych oraz w charakterze konspiracyjnej nauczycielki języka polskiego, pracując z dziećmi zarówno rolników, jak i robotników.

Jej aktywność szczególnie intensywnie rozwijała się w czasie I wojny światowej. Irena uczestniczyła w powstaniu wielkopolskim, a po zakończeniu walk zajmowała w nim stopień porucznika. Od 1919 roku działała w Chojnicach i okolicach, gdzie była członkiem Towarzystwa Ludowego oraz Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Organizowała kursy języka polskiego, skierowane do dorosłych mieszkańców regionu.

W 1919 roku uczestniczyła także w przygotowaniu do wydania pierwszej polskiej książki w Chojnicach, która była zbiorowiskiem pieśni narodowych oraz obozowych. W lokalnej prasie publikowała swoje wiersze, zarówno liryczne, jak i patriotyczne, a także wydała osobny tomik poezji. W swojej działalności społecznej kładła szczególny nacisk na przygotowanie lokalnej ludności do obrony niepodległości kraju.

Irenę nazywano „polską amazonka”, co wiązało się z jej zaangażowaniem w prowadzenie szkolnego hufca przysposobienia wojskowego w Miejskim Gimnazjum Żeńskim w Chojnicach. Była również organizatorką Przysposobienia Wojskowego Kobiet w samej Chojnicach oraz w sąsiednich miejscowościach. Po śmierci ojca przejęła rodzinny majątek Szenfeld, którym zarządzała samodzielnie aż do wybuchu II wojny światowej, mimo że pozostawała w separacji z mężem Stanisławem Nieżychowskim.

29 września 1939 roku została aresztowana przez hitlerowskie władze pod zarzutem posiadania broni. Tydzień później, najprawdopodobniej, zginęła w egzekucji, w której uczestniczyła również żona znanego chojnickiego samorządowca, Bronisława Stamma. To wydarzenie miało zostać zapamiętane jako symboliczny akt odwołania kajdan przed polskim wojskiem, do którego doszło w Chojnicach w styczniu 1920 roku.

Patriotyczna działalność Ireny Nieżychowskiej została doceniona przez Gminną Radę Narodową w Chojnicach, która po wojnie przemianowała wieś Szenfeld na Nieżychowice jako hołd dla jej zasług. Z racji licznych obowiązków związanych z jej aktywnością społeczną i polityczną często wyjeżdżała do Warszawy oraz za granicę, co znacznie utrudniało jej osobiste zarządzanie majątkiem w Nieżychowicach.

W kontaktach społeczno-politycznych, w tym również konspiracyjnych, Irena współpracowała z Adamem Kierskim z Poznania. Na jego sugestię zatrudniła Kazimierza Żółtowskiego jako zarządcę majątku w Chwałkowicach. Jej działania, zarówno społeczne, jak i konspiracyjne, wystawiały ją na poważne niebezpieczeństwo ze strony przyszłego okupanta.

Irena Nieżychowska jasno manifestowała swoje przywiązanie do polskości i patriotyzmu, starając się na bieżąco monitorować sytuację wzdłuż granicy polsko-niemieckiej, która w niektórych miejscach pokrywała się z granicą jej majątku Szejnfeld. Była znana z umiejętności jazdy konnej, regularnie objeżdżając swoje włości ze sztucerem, co stało się jednym z jej charakterystycznych znaków. Rekwirowała również niemieckie bydło, które nielegalnie pasło się po polskiej stronie jej majątku, co przyczyniło się do nadania jej przydomka „Polska Amazonka”.

---

Oceń: Irena Nieżychowska

---