Boryszew Spółka Akcyjna Oddział Elana w Toruniu

---

Historia

Powstanie ZWS „Elana”

Decyzja o realizacji projektu budowy Zakładów Włókien Sztucznych „Elana” zapadła w drugiej połowie lat pięćdziesiątych, a dokładnie w 1957 lub 1959 roku. Inwestycja ta powstała w odpowiedzi na rosnące zapotrzebowanie na włókna poliestrowe na krajowym rynku. W 1960 roku zaczęto wykonywać prace przygotowawcze, a w połowie kwietnia 1961 roku odbyła się ceremoniał wmurowania aktu erekcyjnego, co stanowiło symboliczny początek budowy.

Zakłady zostały zaprojektowane przez Warszawskie Biuro Projektów Budownictwa Przemysłowego. W grudniu 1963 roku przystąpiono do wprowadzania i montażu niezbędnego sprzętu, a 25 grudnia tego samego roku rozpoczęto produkcję polimeru. Do końca 1963 roku uruchomiono dwa pełne ciągi produkcyjne, a na początku 1964 przedstawiciele „Elany” mieli zaszczyt zaprezentować pierwsze tony włókna ówczesnemu I sekretarzowi KC PZPR, Władysławowi Gomułce.

W 1966 roku podjęto decyzję o budowie wytwórni dimetylotereftalanu, wcześniej importowanego z zagranicy. Rok później zainaugurowano produkcję torlenu, poliestrowego jedwabiu, który miał na celu zastąpienie terylenu importowanego z Wielkiej Brytanii. 13 lutego 1968 roku rozpoczęła się również produkcja torlenu „W”, przeznaczonego m.in. do produku lin okrętowych.

W latach 1967–1971 wprowadzono I etap rozbudowy zakładu, a nową wytwórnię uruchomiono, zgodnie z planem, w 1971 roku. Do 1968 roku ZWS „Elana” współpracowała z 50 odbiorcami na rynku krajowym, jednak już w następnym roku liczba ta wzrosła do 60. Włókna produkowane przez „Elanę” znalazły zastosowanie w wielu branżach, w tym w przemyśle lekkim, bawełniczym oraz dziewiarskim. We wrześniu 1968 roku zatrudnienie w zakładzie osiągnęło 2930 osób.

Początek lutego 1972 roku niesie ze sobą kolejne kroki w rozwoju zakładu — rozpoczęto budowę linii tramwajowej do ZWS „Elana”. Po latach wysiłków w 1974 roku uruchomiono linię tramwajową, która miała za zadanie połączenie Bydgoskiego Przedmieścia z zakładem.

W latach 1971–1976 przystąpiono do drugiego etapu rozbudowy, w ramach którego zakupiono nowoczesne urządzenia z Essen, a także powstała kolejna wytwórnia dimetylotereftalanu oraz nowe obiekty, jak stołówka dla pracowników. Całość prac zakończono z dniem 28 kwietnia 1975 roku.

Kryzys w latach 80.

Kolejna rozbudowa ZWS „Elana” zaplanowana została na lata 1976–1979. Prace przygotowawcze zaczęto w grudniu 1975 roku, a ich celem miało być utworzenie III Wydziału Torlenu oraz ujęcia wody ze rzeki Drwęcy. Do końca 1979 roku zrealizowano jedynie połowę założonych prac. 1 czerwca 1979 roku zainaugurowano rozruch częściowo ukończonego III Wydziału Torlenu i III Wydziału Polimeryzacji, a oba wydziały rozpoczęły produkcję 17 lipca tego samego roku.

Niestety, realizację ambitnych planów rozbudowy zakładu zakłócił poważny kryzys gospodarczy. W 1981 roku przewidywano, że kończenie rozbudowy miało nastąpić w 1984 roku. Lata 1982 niosły za sobą trudności — fabryka zmagała się z kryzysem z powodu problemów z importem surowców, a następnie braku właściwych funduszy na modernizację przestarzałych maszyn i urządzeń. W 1986 roku podjęto decyzję o rozpoczęciu planu naprawczego.

Czasy najnowsze

Na przełomie lat 80. i 90. w 1989 roku odbyło się IV Ogólnopolskie Forum Zarządów Załóg, na którym podjęto dyskusje na temat przekształceń własnościowych w fabrykach. W 1993 roku ZWS „Elana” przekształcono w jednoosobową spółkę skarbu państwa. Niestety, zakład stanął w obliczu trudności finansowych, co skutkowało redukcją zatrudnienia.

W 2001 roku rozpoczęto proces prywatyzacji zakładu, który w grudniu 2001 roku zakończył się przekształceniem akcjonariuszy, w tym Zakładów Chemicznych i Tworzyw Sztucznych Boryszew SA oraz Huty Oława S.A. 29 marca 2004 roku Zakłady Chemiczne i Tworzyw Sztucznych Boryszew SA uzyskały 100% akcji, a 28 stycznia 2005 roku doszło do pełnego przejęcia spółki Elana SA przez Spółkę Boryszew SA.

Znaczenie dla Torunia

Zakład „Elana” oraz powiązane z nim inne instytucje, takie jak Toruński Zakład Urządzeń Okrętowych „Towimor” i Przędzalnia Czesankowa „Merinotex”, miały ogromny wpływ na rozwój gospodarczy Torunia w dekadach lat 60. i 70. XX wieku. Budowa tego zakładu nie tylko przyczyniła się do rozwoju samej produkcji, ale także do powstania osiedla Rubinkowo, co miało istotne znaczenie dla lokalnej społeczności. Zakład „Elana” aktywnie wspierał rozwój infrastruktury, finansując część budowli i delegując pracowników do różnorodnych prac budowlanych. W ramach znacznej współpracy, pracownicy otrzymywali różne udogodnienia, w tym skróconą kolejkę do mieszkań oraz zapewnianie miejsc w przedszkolach.

W oczach mieszkańców osiedla, ZWS „Elana” uchodzi za swoiste „miasto w mieście”, co podkreśla jego znaczenie dla lokalnej działalności oraz życiu społecznym. Oprócz wsparcia w budownictwie, zakład odegrał również kluczową rolę w rozwijaniu sportu, edukacji, a także zdrowia publicznego w Toruniu. To dzięki jego zaangażowaniu powstał w 1968 roku ZKS Elana, który stał się ważnym punktem w lokalnej kulturze sportowej.

Rok 1987 przyniósł mieszkańcom nowe możliwości rekreacyjne z otwarciem basenu elanowskiego przy ul. Bażyńskich, co wpłynęło na aktywność fizyczną mieszkańców. ZWS „Elana” współpracowała ze Związkiem Polskich Artystów Plastyków, organizując różne wydarzenia, w tym Dni Chemika, a także prowadziła własną gazetę zakładową „Elana”. Zakład aktywnie przyczyniał się do wsparcia służby zdrowia, finansując zakup potrzebnego sprzętu medycznego dla Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego oraz Szpitala Dziecięcego w Toruniu.

Aspekt opieki nad pracownikami pozostawał zawsze w centrum zainteresowania „Elany”. W 1980 roku powstał pierwszy hotel robotniczy, a już dwa lata później otwarto drugi. W 1972 roku, również zaangażowano się w otwarcie przedszkola przy ul. Panieńskiej przeznaczonego dla dzieci pracowników. To inicjatywa następowała poprzez otwieranie kolejnych przedszkoli na ulicach Bażyńskich (1974), Wojska Polskiego i Gagarina (1974). Co więcej, od 1968 roku zakład organizował również letnie wyjazdy wakacyjne zarówno dla dzieci, jak i dorosłych, a ZWS „Elana” dysponowała własnymi ośrodkami wczasowymi, znajdującymi się w Przyjezierzu, Chłapowie, Kijaszkowie oraz Kamionkach. Dodatkowo, w sierpniu 1968 roku uruchomiono ambulatorium dla pracowników „Elany”, co niewątpliwie przyczyniło się do poprawy jakości życia lokalnej społeczności.

Wpływ „Elany” na środowisko naturalne do 1989 roku

Przez wiele lat działalność zakładów „Elana” miała negatywny wpływ na otaczające środowisko naturalne. Problemy związane z emisją zanieczyszczeń zaczęły się uwidaczniać już pod koniec lat sześćdziesiątych. W marcu 1971 roku zainicjowano postępowanie sądowe przeciwko Zakładom Włókien Syntetycznych „Elana” w związku z zanieczyszczeniem wód Strugi Toruńskiej.

Nieco później, w kwietniu 1977 roku, zakład został ukarany karą finansową za naruszenie norm dotyczących zapylenia. Warto podkreślić, że w czasie budowy zakładu brakowało planów zagospodarowania strefy ochronnej wokół jego obiektów. W konsekwencji, w latach osiemdziesiątych „Elana” znajdowała się w bliskim sąsiedztwie Rubinkowa, na terenie którego mieszkało wówczas około 40 tysięcy osób.

Kontrola przeprowadzona w 1988 roku ujawniła obecność siarkowodoru zaledwie 80 metrów od oczyszczalni, a także to, że zakład nie posiadał zgody na odprowadzanie ścieków do miejskiej kanalizacji przez kilka miesięcy. Na początku 1989 roku podjęto decyzję o uszczelnieniu zbiornika oczyszczalni oraz o opracowaniu programu ochrony środowiska naturalnego, który miał na celu poprawę sytuacji. Równocześnie wprowadzono konieczność prowadzenia kwartalnych bilansów wodno-ściekowych.

---

Oceń: Boryszew Spółka Akcyjna Oddział Elana w Toruniu

---