Centrum Popularyzacji Kosmosu „Planetarium – Toruń”

---

Budynek

Planetarium znajduje się w unikalnym obiekcie, który wcześniej był zbiornikiem na gaz, zbudowanym w 1860 roku. To miejsce powstało na fundamentach klasztoru franciszkanów, który został wyburzony na początku XIX wieku. W latach 1860–1890 na terenie dawnego ogrodu franciszkanów powstały trzy zbiorniki gazowe. Zbiornik z 1860 roku jest jedynym, który w mieście został obudowany cegłą. Dwa inne zbiorniki z 1927 roku zostały zlikwidowane, a najstarszy z nich przetrwał do dzisiaj.

W 1989 roku rozpoczęto prace nad adaptacją budynku na potrzeby planetarium. W okresie od 1984 do 1993 roku przeprowadzono remont historycznego obiektu, przekształcając go w nowoczesne planetarium. Kompleks byłego zespołu gazowni miejskiej uzyskał status zabytku i został wpisany do gminnej ewidencji zabytków pod numerem 192.

Architektura budynku inspirowana jest modernistycznymi rozwiązaniami, w szczególności przypomina gazownię, która znajduje się w Berlinie. Zastosowane w nim elementy gotyckie oraz architektura obronna nadają mu wyjątkowy charakter. W bryle obiektu można dostrzec krenelaż, który umiejscowiony jest nad gzymsem, a poniżej zachwycają rytmicznie rozmieszczone organki. Wysokość struktury budynku podkreślają smukłe skarpy oraz wydłużone okna, które są umiejscowione pomiędzy nimi.

Na parterze znajdują się okna zamknięte w łukach, a ochrzczone są pojedynczymi przęsłami, co odzwierciedla architektoniczne założenia obiektu. Całe wnętrze zostało pomyślane i zaprojektowane z myślą o funkcjonalności planetarium, co pozwoliło mu uzyskać niepowtarzalny klimat sprzyjający odkrywaniu tajemnic kosmosu.

Historia

Historia Centrum Popularyzacji Kosmosu „Planetarium – Toruń” sięga początków XX wieku, kiedy to pomysł jego założenia po raz pierwszy narodził się przed II wojną światową. W 1954 roku, Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii podjęło inicjatywę utworzenia planetarium, które miało służyć jako miejsce edukacji astronomicznej. W ramach zaproponowanego projektu, przewidywano budowę dwóch kopuł obserwacyjnych o średnicach 3 i 5 metrów oraz dziesięciometrowej kopuły planetarium, a także biblioteki, sal wykładowych oraz pracowni młodzieżowych.

Planowano lokalizację obiektu na Bydgoskim Przedmieściu. Mimo że projekt zyskał wsparcie ze strony lokalnych władz miejskich oraz wojewódzkich, to do realizacji budowy nie doszło, a w 1961 roku plan uległ zawieszeniu. Niestety, nie udało się również włączyć projektu do obchodów 500-lecia urodzin Mikołaja Kopernika, które miały miejsce w 1973 roku.

Na przełomie lat 70. Muzeum „Dom Mikołaja Kopernika”, obecnie zajmujące się działalnością jako Muzeum Okręgowe w Toruniu, zaczęło współpracować w kwestii budowy planetarium. Rozważano umiejscowienie obiektu w ruinach starego zbiornika gazowego. W 1981 roku uzyskano zgodę na rozpoczęcie budowy. Regularne prace rozpoczęły się w 1990 roku, a kamień węgielny położono już w 1984 roku.

W dniu 8 maja 1990 roku powołano Fundację Przyjaciół Planetarium i Muzeum Mikołaja Kopernika w Toruniu, która funkcjonowała pod nadzorem Ministerstwa Kultury i Sztuki. W 1993 roku fundacja przejęła budynek. Kluczowym momentem w historii planetarium było jego otwarcie 17 lutego 1994 roku, co czyniło je czternastym planetarium w Polsce. Uroczystości towarzyszące inauguracji poprowadził docent Wacław Dziewulski, wnuk patrona tego niezwykłego miejsca. Publiczny pokaz zainaugurowano 19 lutego 1994 roku, a jego pierwszym dyrektorem został Lucjan Broniewicz.

W pierwszym roku działalności planetarium przyciągnęło 100 tys. zwiedzających. W maju 1995 roku wprowadzono nową formę prezentacji – slajdy w formie panoram. Z kolei w listopadzie 1997 roku, wprowadzono system „all-sky”, umożliwiający pokrycie całej kopuły projekcją. Po śmierci Lucjana Broniewicza w 2011 roku, nowym dyrektorem została jego żona, Anna. W 2012 roku zmieniono nazwę na Centrum Popularyzacji Kosmosu „Planetarium – Toruń”. Od stycznia 2014 roku obiekt przeszedł na nowoczesny, cyfrowy system projekcji w formacie fulldome.

W 2005 roku miała miejsce inauguracja pierwszej interaktywnej wystawy – sali Orbitarium, która pozwalała na doświadczanie zjawisk zachodzących we Wszechświecie. Umożliwiało to np. wywołanie tornada, symulowanie zorzy polarnej oraz sprawdzanie, ile by się ważyło na Księżycu. Wielką atrakcją była także zawieszona w sali reprodukcja sondy kosmicznej Cassini-Huygens, farewnioną przez NASA do badań nad Saturnem, która miała swój start w 1997 roku. Sala Orbitarium funkcjonowała do 2 września 2017 roku.

W 2012 roku otwarto salę Geodium, poświęconą Ziemi, w której centralnym punktem był model globu o średnicy około dwóch metrów, wzbogacony o specjalne oświetlenie, które ilustrowało zmiany pór roku i dni. 12 lutego 2018 roku planetarium wzbogaciło się o wystawę Baza MARS#17, – interaktywną przestrzeń zaprojektowaną z myślą o dzieci i młodzieży, która zastąpiła zamknięte Orbitarium. W 2010 roku placówka została uhonorowana Certyfikatem Polskiej Organizacji Turystycznej, a w 2016 roku tytułem Ambasadora Toruńskiej Turystyki. Również w 2019 roku, z okazji 25-lecia działalności planetarium, przyznano mu Medal „Thorunium”.

Programy

Od 1994 roku Centrum Popularyzacji Kosmosu z siedzibą w Toruniu uruchomiło 76 seansów. Pierwszym z nich był program pod tytułem A jednak się kręci…, który w sposób niezwykły opowiada o niebie, gwiazdach oraz wielkich osobistościach, takich jak Mikołaj Kopernik i Aleksander Wolszczan.

Pod koniec lat 90. i na początku dwutysięcznych lat, Planetarium wprowadziło program Muzyka pod Gwiazdami. Był to unikalny projekt, który łączył pokaz astronomiczny z muzyką elektroniczną. W programie występowały utwory znakomitych artystów, takich jak Jean-Michel Jarre oraz Tangerine Dream. Na bazie tej znakomitej idei, Planetarium miało okazję zorganizować wiele pamiętnych koncertów.

Na scenie wystąpili m.in. renomowani muzycy, tacy jak Józef Skrzek oraz Daniel Bloom, którzy przyczynili się do wyjątkowego odbioru tych wydarzeń.

Dane techniczne Planetarium

Średnica kopuły w toruńskim Planetarium wynosi 15 metrów.

Wysokość, jaką mierzymy od podłogi w sali do zenitu, osiąga 9,5 metra. W obiekcie znajduje się 189 foteli przeznaczonych dla widzów, co sprawia, że jest to doskonałe miejsce na seanse dla większej grupy osób.

Warto zaznaczyć, że Planetarium w Toruniu jest jednym z czterech największych w Polsce, jeśli chodzi o rozmiar kopuły oraz liczbę miejsc dla widowni. Zajmuje ono miejsce w tej prestiżowej grupie obok planetariów usytuowanych w Chorzowie, Olsztynie oraz warszawskim Planetarium Niebo Kopernika.

Dodatkowo, w styczniu 2023 roku zamontowano projektor SKYMASTER ZKP4 LED firmy Zeiss, który jest w stanie wyświetlić 7 tysięcy gwiazd, co z pewnością wzbogaca doświadczenia widzów.

---

Oceń: Centrum Popularyzacji Kosmosu „Planetarium – Toruń”

---