Muzeum Okręgowe w Toruniu

---

Historia

Historia muzealnictwa w Toruniu sięga końca XVI wieku, gdy otwarto Gimnazjum Akademickie, co zapoczątkowało kolekcjonowanie zbiorów. W 1594 roku powstała kolekcja będąca wynikiem ówczesnej idei gabinetu osobliwości, znanego jako Musaeum. To właśnie ten rok można uznać za początek działalności muzealnej w mieście. Musaeum gromadziło różnorodne zbiory, w tym: szczątki kopalne, zbiór globusów, preparaty biologiczne w słoikach, takie jak węże czy skorpiony. W kolekcji znalazł się również szkielet ludzki, darowany przez chirurga toruńskiego Marcina Kopernika. Muzeum posiadało także obrazy, w tym portrety znanych mieszkańców Torunia.

W 1825 roku, w wyniku umowy pomiędzy miastem a rządem pruskim, muzeum stało się instytucją państwowo-miejską. Z czasem, w połowie XIX wieku, idea zbierania pamiątek nabrała jeszcze większego znaczenia. Powstały dwa stowarzyszenia naukowe, które zorganizowały własne muzea. Zbierano i porządkowano zbiory zgodnie z ówczesnymi standardami naukowymi. W 1854 roku powstało niemieckie towarzystwo naukowe, Coppernicus-Verein für Wissenschaft und Kunst, które zajmowało się gromadzeniem zbiorów związanych z historią regionu. W 1861 roku zmieniło nazwę na Stadtisches Museum po przeniesieniu do ratusza.

W 1875 roku, dzięki inicjatywie Zygmunta Działowskiego, utworzono drugie Towarzystwo Naukowe. Była to jedna z pierwszych polskich instytucji w regionie. Jego celem było gromadzenie zbiorów muzealnych. Do 1881 roku Towarzystwo zbudowało nową siedzibę przy ul. Wysokiej 16 na toruńskiej Starówce, a w 1883 roku tam się przeprowadziło.

Po 1920 roku, gdy Toruń znalazł się pod polskim rządem, Stadtisches Museum zostało przekształcone w Muzeum Miejskie. Starano się o włączenie zbiorów z Towarzystwa Naukowego, jednak brakowało odpowiedniego miejsca. 1 lipca 1929 roku powołano kustosza Muzeum Miejskiego, którym został dr Gwido Chmarzyński, a w 1930 roku zbiory Towarzystwa Naukowego przekazano w depozyt Muzeum.

Uroczyste otwarcie nowego budynku Muzeum w ratuszu przy Rynku Staromiejskim miało miejsce 19 lutego 1931 roku, w rocznicę urodzin Kopernika. Ekspozycje podzielono na sześć działów: archeologię, sztukę, rzemiosło artystyczne, numizmatykę, grafikę oraz etnografię. Muzeum znacząco wzbogaciło się w okresie międzywojennym, przejmując dary od mieszkańców Torunia i całego Pomorza.

W 1935 roku rozpoczęto budowę nowego gmachu dla Muzeum Narodowego zwanego Muzeum Ziemi Pomorskiej. Obiekt był praktycznie gotowy w 1939 roku, jednak wojna pokrzyżowała te plany. Wówczas muzeum doświadczyło trudnych czasów pod okupacją hitlerowską, która ograniczała zbiory i organizowała wystawy propagandowe.

Po wojnie, w 1945 roku, muzeum wznowiło działalność jako Muzeum Miejskie. Dzięki Halinie Załęskiej odzyskano część dóbr, które zaginęły podczas wojny. W 1946 roku niektóre pomieszczenia w ratuszu przeznaczono dla Archiwum Miejskiego, co gospodarczo ograniczyło jego działalność do 1957 roku. Muzeum upaństwowiono 1 stycznia 1950 roku, zmieniając nazwę na Muzeum Pomorskie w Toruniu, a w 1965 roku przyjęło obecną nazwę Muzeum Okręgowe w Toruniu. W 1975 roku zostało wpisane w strukturę nowo utworzonego województwa toruńskiego.

Działy wyodrębnione z Muzeum Okręgowego

Po zakończeniu gruntownego remontu Ratusza Staromiejskiego w latach 1957–1964, przeprowadzonego z funduszy ministerialnych, dostosowano jego wnętrza do funkcji ekspozycyjnych. W wyniku reorganizacji, w 1964 roku z ratusza usunięto dotychczasowe siedziby Archiwum Miejskie, co przyczyniło się do znacznego zwiększenia możliwości wystawienniczych tej instytucji.

Kalendarium

• 1959 – z Muzeum odeszły zbiory Działu Etnograficznego, co zaowocowało powstaniem osobnego Muzeum Etnograficznego,
• 1960 – wyodrębniono Dział Historyczny, który stał się podstawą dla oddziału – Domu Kopernika (obecnie znanego jako Muzeum Mikołaja Kopernika). W Roku Kopernikańskim 1973, nastąpiło poszerzenie tej placówki o przylegającą kamienicę,
• 1962 – powstał Dział Dokumentacji, który skonsolidował zasoby biblioteczne, fotografie oraz zbiory architektury i muzealiów miasta Torunia w spójną całość,
• 1966 – do Muzeum zastaną włączony Zamek Krzyżacki, co stworzyło nową jednostkę w obrębie tej instytucji,
• 1968 – uruchomienie Działu Historii Najnowszej, co skutkowało utworzeniem Toruńskiego Towarzystwa Kultury w 1971 roku,
• 1970 – w odrestaurowanej Kamienicy Pod Gwiazdą zainaugurowano działalność Muzeum Sztuki Dalekiego Wschodu, opartego na darze Tadeusza Wierzejskiego,
• 1971 – zbiorami archeologicznymi zajęto się przy ulicy Ciasnej, gdzie utworzono Muzeum Archeologii,
• 1980–1989 – przy Łaziennej 16 odrestaurowano Pałac Eskenów oraz zaadaptowano go na potrzeby wystaw czasowych, pracowni oraz magazynów muzealnych,
• 2003 – zainaugurowano Muzeum Podróżników im. Tony’ego Halika w odrestaurowanej kamienicy przy ulicy Franciszkańskiej 9/11, gdzie swoje eksponaty przekazała Elżbieta Dzikowska,
• 2010 – otwarcie nowej siedziby Biblioteki Muzeum Okręgowego przy ul. św. Jakuba 20A,
• 2015 – nowa placówka otwiera swoje drzwi jako Muzeum Toruńskiego Piernika,
• 2021 – otwarto Muzeum Twierdzy Toruń,.

Zbiory Muzeum

Muzeum Okręgowe w Toruniu to instytucja o szerokim zasięgu zbiorów, które obejmują różnorodne dziedziny sztuki oraz historii. Obecnie główną strukturę muzeum tworzą cztery kluczowe działy:

• Dział Sztuki – prezentuje kolekcję sztuki polskiej oraz europejskiej z epoki średniowiecza i nowożytnej, a także nowoczesnych form sztuki, rzemiosła artystycznego, grafiki oraz eksponatów związanych ze Sztuką Dalekiego Wschodu,
• Dział Archeologii – gromadzi zabytki z epoki kamienia, brązu oraz żelaza, w tym cenne znaleziska związane z wpływami rzymskimi oraz średniowieczem,
• Dział Historii – przechowuje zbiory związane z historią średniowieczną, nowożytną oraz najnowszą, w tym militaria, numizmaty oraz emalierstę,
• Dział Kultur Pozaeuropejskich (Kamienica pod Gwiazdą) – obejmuje malarstwo, rzeźbę, meble oraz ceramikę z okresu od XVI do XX wieku.

A ponadto, muzeum posiada Dom Mikołaja Kopernika, który gromadzi zbiory dotyczące astronomii oraz dorobku tego znakomitego uczonego. W jego wnętrzach znajdują się:

• wystawa „Mikołaj Kopernik – Życie i Dzieło”,
• makieta średniowiecznego Torunia,
• wystawa „Świat Toruńskiego Piernika” – gdzie prezentowane są oryginalne klocki piernikowe z XVII i XVIII wieku oraz formy piernikowe z całej północnej Polski,
• wystawa polska w Rappersville.

Muzeum zarządza także Ratuszem Staromiejskim, w którym można znaleźć:

• Salę Sądową – z malarstwem i rzeźbą sakralną z XVI i XVII wieku,
• Salę Sztuki Gotyckiej – prezentującą malarstwo i rzeźbę,
• wystawę „Dawny Toruń – Historia i Rzemiosło” – która przedstawia wyroby cechowe oraz pamiątki z lat 1233-1793,
• wystawę „Sztuka Sakralna Nowożytnego Torunia” – zawierającą malarstwo i złotnictwo,
• Skarb ze Skrwilna – kolekcję renesansowych kosztowności odkrytą w 1961 roku przez pracowników UMK,
• Salę Mieszczańską – ze wczesnym portretem Mikołaja Kopernika,
• Salę Królewską – zawierającą najstarszy w Polsce poczet królów,
• Galerię Sztuki Polskiej – od XVIII wieku do 1900 roku, gdzie znajdują się dzieła takich twórców jak Marcello Bacciarelli, Artur Grottger, Piotr Michałowski, Juliusz Kossak, Józef Brandt, Jan Matejko, Henryk Rodakowski oraz Józef Chełmoński.

Od 1900 roku do 1939 kolekcja wzbogaciła się o dzieła Juliana Fałata, Leona Wyczółkowskiego, Stanisława Wyspiańskiego, Jacka Malczewskiego, Stanisława Ignacego Witkiewicza, Wojciecha Weissa, Józefa Mehoffera, a także Konrada Krzyżanowskiego oraz Ferdynanda Ruszczyca. W Galerii Sztuki Polskiej po 1945 roku można podziwiać prace m.in. Jana Cybisa, Zbigniewa Pronaszko, Piotra Potworowskiego, Antoniego Fałata, Edwarda Dwurnika, Zdzisława Beksińskiego, oraz Jerzego Duda-Gracza.

Muzeum posiada bogaty zbiór militariów, obejmujący obiekty od starożytności do XX wieku, liczący ponad 600 eksponatów oraz wystawy archeologiczne dotyczące Kujaw i Ziemi Chełmińskiej, które datowane są od 1100 p.n.e. do 1300 n.e. Istnieją również wystawy czasowe, które wzbogacają ofertę muzeum.

Institutionalne zasoby są również uzupełnione przez Muzeum Podróżników im. Tony Halika, które dysponuje specjalistyczną biblioteką liczącą 20 tysięcy woluminów oraz archiwum klisz i odbitek fotograficznych.

Muzeum angażuje się w organizację różnorodnych wydarzeń, takich jak:

• lekcje i warsztaty muzealne,
• urodziny dla dzieci,
• imprezy edukacyjne oraz kulturalne,
• prace konserwatorskie realizowane w własnych pracowniach,
• archiwum fotograficzne prowadzone w dedykowanej pracowni fotograficznej.

W zbiorach muzealnych znajdują się:

• ponad 100 pamiątek masońskich i wolnomularskich – co czyni je największymi zbiorami w Polsce,
• 13 tabliczek z sumeryjskim pismem klinowym sprzed 4000 lat – które stanowią drugie co do wielkości w Polsce,
• bogate zbiory graficzne sięgające od XV do XX wieku,
• znaczne zasoby numizmatyki i medalierstwa, sięgające XVII wieku.

Muzeum dysponuje również zbiorem eksponatów, które z powodu ograniczonej przestrzeni lub funduszy na renowację nie są aktualnie prezentowane, co czyni je instytucją o jeszcze większym potencjale edukacyjnym oraz kulturowym.

Dyrektorzy

Historia Dyrektorów Muzeum Okręgowego w Toruniu obejmuje wielu wybitnych specjalistów, którzy przyczynili się do rozwoju instytucji w różnych okresach. Oto lista dyrektorów, którzy pełnili tę zaszczytną funkcję:

• dr Gwido Chmarzyński (1929–1935),
• dr Leopold Kusztelski (1935–1938),
• mgr Tadeusz Łebiński (1938–1939),
• mgr Halina Tarnowska-Załęska (1945–1947),
• prof. Jerzy Remer (1947–1971),
• mgr Zdzisław Ciara (1972–1990),
• dr Michał Woźniak (1990–2000),
• dr Anna Kosicka (2000–2007),
• dr Marek Rubnikowicz (2007–2020),
• mgr Aleksandra Mierzejewska (od 2020).

---

Oceń: Muzeum Okręgowe w Toruniu

---