Rynek Nowomiejski w Toruniu

---

Charakterystyka

Rynek Nowomiejski w Toruniu to szczególny i dobrze zdefiniowany obszar. Ma kształt kwadratowy, o wymiarach zbliżonych do 95 na 95 metrów. Warto zwrócić uwagę, że pierzeje mają długość około 70 metrów, a ich umiejscowienie jest ukośne w stosunku do głównych stron świata.

Z każdego z narożników placu wyrastają po dwie ulice, które stanowią przedłużenia poszczególnych pierzei. Z narożnika położonego na wschód ul. Szpitalna i Św. Jakuba, z południowego wylot ul. Browarna oraz Ślusarska, z zachodniego ul. Królowej Jadwigi wraz z Prosta, a z północy ul. Sukiennicza i Św. Katarzyny.

Nieopodal wschodniego narożnika znajduje się również kościół św. Jakuba, który dodaje charakteru temu miejscu.

Zabudowa rynku

Ratusz Nowomiejski odgrywał kluczową rolę w centrum Rynku już od XIV wieku. W jego wnętrzach znajdowały się ważne pomieszczenia jak sala posiedzeń Rady Miejskiej, sala sądu ławniczego oraz pomieszczenia kancelarii i kamlarii. Ważne funkcje pełniły także sukiennice i ławy chlebowe. W piwnicach ratusza, które zachowały się do dziś, mieściły się piwiarnia oraz więzienie. W wyniku wydarzeń historycznych, szczególnie po połączeniu Starego i Nowego Miasta w 1454 roku, obiekt zyskał nowe przeznaczenie, stając się pomocniczą siedzibą władz miejskich, a później magazynem.

Na przestrzeni lat, po utracie kościoła św. Jakuba przez ewangelicką gminę nowomiejską w 1668 roku, Ratusz został przekształcony w kościół luterański pod wezwaniem św. Trójcy. Budowla, pierwotnie gotycka, przetrwała aż do XIX wieku. Z powodu zniszczeń i złego stanu technicznego postanowiono o budowie nowego obiektu zbór pw. Trójcy Świętej, który według projektu Karla Friedricha Schinkla w stylu neoromańskim ukończono w 1824 roku. Nowa świątynia służyła ewangelikom do 1918 roku, a następnie, aż do 1939, funkcjonowała jako cerkiew prawosławna parafii toruńskiej. W chwili obecnej jest siedzibą Fundacji Tumult.

Wokół Rynku Nowomiejskiego wznosiły się kamienice najzamożniejszych mieszczan, a ich architektura była nieco prostsza niż w staromiejskich odpowiednikach, co związane było z bardziej rzemieślniczym charakterem Nowego Miasta. W miejscu, gdzie obecnie znajduje się kamienica nr 10, do połowy XVIII wieku funkcjonowały ławy mięsne, zajmujące działkę o szerokości około 4,6 metra, ciągnącą się aż do ul. Wielkie Garbary. W nowożytnej historii Rynku istniały również dwie z ponad dwudziestu nowomiejskich karczm: Gospoda pod Modrym Fartuchem oraz Gospoda Murarska.

Warto dodać, że w XVI wieku przy Rynku powstał Nowomiejski Dom Weselny, ale liczne pożary, jakie nawiedziły Nowe Miasto, m.in. w latach 1413 i 1455, spowodowały znaczne straty. Na skutek wojen krzyżackich, a następnie szwedzkich i napoleońskich, zachowało się stosunkowo niewiele obiektów z okresu średniowiecza. Dzisiejszy kształt kamienic jest głównie wynikiem przekształceń, jakie miały miejsce w okresie nowożytnym oraz XIX wieku.

W czasach międzywojennych Rynkiem Nowomiejskim dominowali kupcy. Natomiast podczas II wojny światowej architekt Hans Döllgast podjął się prac mających na celu ujednolicenie zabudowy. Wszystkie pierzeje Rynku Nowomiejskiego oraz fasady domów narożnych zostały w 1961 roku wpisane do rejestru zabytków nieruchomych pod numerem A/1371.

Wyróżniające się kamienice

Pierzeja południowa

Na południe od rynku znajdują się budynki, które wyróżniają się zarówno stylem architektonicznym, jak i bogatą historią. W architekturze tej pierzei dominują elementy klasycyzmu, co nadaje jej elegancki wygląd. Warto zwrócić uwagę na szczegóły budynków oraz ich ceglaną strukturę, które są dowodem na solidne rzemiosło architektoniczne.

Numer	Lokalizacja	Rok budowy	Styl architektoniczny	Rejestr zabytków	Informacje dodatkowe	Obrazek
1.	Rynek Nowomiejski 1/św. Jakuba 21	1911, 1912	klasycyzm	nr A/100	W przeszłości istniały tu dwie bliźniacze kamienice. W latach 70. XIX wieku była własnością blacharza Amanda Hirschbergera. Gmach przeszedł modernizację w 1874 roku, a w latach 1911–1912 został przebudowany przez firmę Rosenau i Wichert.	_
2.	Rynek Nowomiejski 2	około 1906–1907	barok	_	Kamienica należała na początku XX wieku do restauratora Matthiasa Hoppe’a. Zlecił on przebudowę w latach 1906–1907. Po remoncie otworzył restaurację Zum Friedensengel (Pod Aniołem Pokoju). W 1920 roku mieścił się tam hotel Europa, a w 1941 Gaststätte Kuntersteiner Bierstube, zaś w 1947 roku restauracja Leszek.	_
3.	Rynek Nowomiejski 3	XV, II połowa XVII, 1865	klasycyzm	nr A/286	Kamienica od XVIII wieku do II wojny światowej była własnością znanego toruńskiego rodu Körnerów. W latach 1847–1859 mieszkał w niej niemiecki pisarz, satyryk i etnograf Bogumil Goltz.	_
4.	Rynek Nowomiejski 4	XVIII wiek	klasycyzm	_	Na parterze kamienicy znajdował się jeden z dwóch sklepów firmowych Herrmanna Thomassa, który prowadził drugą co do wielkości i najstarszą w Toruniu fabrykę pierników.	pierwsza z prawej
5.	Rynek Nowomiejski 5	XVI, przebudowa XVII/XVIII wiek, 1891	barok, klasycyzm na fasadzie	nr A/516	Do 1921 roku mieszkał w niej historyk i archiwista Arthur Semrau, kustosz Muzeum Miejskiego w Ratuszu, a także pierwszy toruński konserwator zabytków w latach 1919–1921. Redagował czasopismo naukowe „Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn”.	_
6.	Rynek Nowomiejski 6	XV, przebudowa na początku XIX wieku	gotyk, klasycyzm	nr A/517	Obecnie jest to plebania kościoła św. Jakuba – fary nowomiejskiej.	_
7.	Rynek Nowomiejski 7	XV, przebudowa XIX wiek	gotyk	_	Od początku XX wieku przez około 30 lat mieściła Gospodę Nowomiejską.	_

Pierzeja zachodnia

Pierzeja zachodnia rynku również oferuje interesujące obiekty. Historia niektórych kamienic sięga czasów renesansu. Ich architektura łączy w sobie różne style, co czyni tę część rynku wyjątkowym miejscem do odkrywania przeszłości Torunia.

Nr	Obiekt	Lata budowy	Styl architektoniczny	Ewidencja zabytków	Uwagi	Zdjęcie
1.	Gospoda Pod Modrym Fartuchem Adres: Rynek Nowomiejski 8	XVI wiek	barokowy	nr A/1376	Według legendy została założona w 1489 roku. Przez długi czas była w rękach rodziny Szalitów. W przeszłości odwiedzana przez znane postacie, takie jak Kazimierz Jagiellończyk, Jan Olbracht i Napoleon.	_
2.	Lokalizacja: Rynek Nowomiejski 9	1 połowa XIX stulecia	klasycyzm	_	_	_
3.	Rynek Nowomiejski 10	1 połowa XIX stulecia	klasycyzm	_	W tym miejscu mieszkał Ignacy Danielewski (1829-1907), który był wydawcą, literatem oraz dziennikarzem, redaktorem m.in. Gazety Toruńskiej.	_
4.	Rynek Nowomiejski 11	lata 80. XIX wieku	klasycyzm	_	_	_
5.	Rynek Nowomiejski 12	1847	klasycyzm	_	_	_
6.	Apteka Pod Złotym Lwem w Toruniu Adres: Rynek Nowomiejski 13	_	gotyk, klasycyzm	nr A/569	Data powstania kamienicy i apteki nie jest znana, jednak apteka mogła zostać założona w 1624 roku.	_

Pierzeja północna

Na północy Rynek Nowomiejski obfituje w budynki z bogatymi dekoracjami. Kamienice te świadczą o różnorodności historycznej i estetycznych wyborach ich mieszkańców. Niektóre z nich były świadkami ważnych wydarzeń w historii miasta, co czyni je jeszcze bardziej fascynującymi.

Numer	Nazwa obiektu	Rok budowy	Styl architektoniczny	Ewidencja zabytków	Informacje dodatkowe	Zdjęcie
1.	Gospoda Bractwa Murarskiego w Toruniu Adres: Rynek Nowomiejski 17	XV, przebudowa XVIII wieku	barokowy	nr rejestru A/275	Obiekt pełni funkcję wojewódzkiej instytucji kultury – Galerii i Ośrodka Plastycznej Twórczości Dziecka	_
2.	Rynek Nowomiejski 18	1903	wczesny modernizm	_	Kamienica zaprojektowana i wybudowana przez Maxa Homanna dla Paula Trautmanna w 1903 roku, zmodernizowana w latach 1911–1912 przez firmę Rosenau i Wichert.	_

Pierzeja wschodnia

Wschodnia pierzeja rynku charakteryzuje się nowoczesnym podejściem do architektury. Starsze budynki zostały poddane renowacji, co pozwoliło na zachowanie ich historycznego charakteru, a jednocześnie wprowadziło nowoczesne akcenty. To połączenie tradycji i nowoczesności tworzy harmonijną przestrzeń.

Nr	Obiekt	Lata budowy	Styl architektoniczny	Ewidencja zabytków	Uwagi	Zdjęcie
1.	Rynek Nowomiejski 22	XIX wiek	klasycyzm	_	W 1939 roku obiekt był siedzibą sztabu Armii Pomorze. W latach 30. XX wieku gen. Władysław Bortnowski (1891-1966), późniejszy dowódca Armii „Pomorze” w trakcie kampanii wrześniowej, miał tu swoją siedzibę. W czerwcu 1938 roku zatrzymał się u niego marszałek Edward Rydz-Śmigły, który przybył na lokalne uroczystości patriotyczne.	_
2.	Rynek Nowomiejski 23	XVI, zmodernizowane w XIX	renesans	_	To historyczny dom parafii św. Jerzego. Ostatnie prace restauratorskie przywróciły fasadzie styl renesansowy, a w szczycie odkryto kartusz z datą konserwacji z 1887 roku oraz napis wskazujący na własność parafii. Posiada oryginalny ornamentowy szczyt, zwieńczony gryfem pomorskim.	_
3.	Rynek Nowomiejski 25	XV, zmodernizowane w XIX	klasycyzm	nr rejestru A/1392/1-2	Do XV wieku istniały dwie oddzielne działki. Po ich połączeniu, od XVI wieku funkcjonował tu Nowomiejski Dom Weselny, który został zniszczony podczas oblężenia w 1813 roku. W 1828 roku zbudowano nowy obiekt, który pełnił rolę sierocińca do 1881 roku. Kamienicę przebudowano w 1882 roku, podwyższając ją o jedną kondygnację.	_
4.	Rynek Nowomiejski 26	XIX wiek	klasycyzm	_	Obiekt został wzniesiony na starszych fundamentach, a w połowie XIX wieku przebudowany przez W. Martiniego.	_
5.	Rynek Nowomiejski 27	1724, II połowa XIX wieku	klasycyzm	nr rejestru A/54	To narożna kamienica, z dodatkowym adresem ul. Szpitalna 10. Przebudowana w połowie XIX wieku według projektu Carla Friedricha Barnicka.	_

---

Oceń: Rynek Nowomiejski w Toruniu

---