Marian Kryszewski

---

Życiorys

Edukacja i początki pracy naukowej

Marian Kryszewski przyszedł na świat w inteligenckiej rodzinie w Toruniu. Swoje pierwsze kroki w edukacji stawiał w Liceum im. Mikołaja Kopernika, gdzie rozpoczął naukę w 1937 roku. Wybuch II wojny światowej przerwał jego edukację, jednakże kontynuował naukę w trybie prywatnym. W okresie okupacji był przetrzymywany oraz zesłany do obozu pracy.

Dzięki determinacji i samodzielnemu zdobywaniu wiedzy, a także uczestnictwu w prywatnych lekcjach, w lipcu 1945 roku zdał maturę i natychmiast rozpoczął studia na Wydziale Astronomii, Fizyki i Chemii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika (UMK), gdzie otrzymał indeks z numerem 1. Już na trzecim roku studiów znaleziono dla niego miejsce pracy jako zastępca asystenta w UMK. W 1950 roku uzyskał tytuł magistra, a jego praca, pod czujnym okiem prof. Antoniego Basińskiego, dotyczyła rozkładu katalitycznego chlorowanych alkenów.

Jego zainteresowanie, a później pasja do polimerów, zrodziła się w Instytucie Włókien w Łodzi, miejsce stworzone z inspiracji przez dr Marka Wajnryba. Wkrótce później, jego ośmioletnia współpraca z zespołem prof. Aleksandra Jabłońskiego, uznawanego za autorytet w zakresie luminescencji i optyki molekularnej, w Katedrze Fizyki Doświadczalnej UMK, zaowocowała bogatą wiedzą fizyczną. W 1955 roku obronił pracę doktorską, która dotyczyła wyznaczania absolutnych stałych szybkości reakcji fotopolimeryzacji bromku winylu.

Od doktoratu do profesury

W latach 1956–1957 odbył staż podoktorski w Centre de Researches sur les Molecules at Macromolecules w Strasburgu (Francja), gdzie pracował pod okiem prof. Henri Benoit nad badaniami roztworów polimerów oraz polimerów w stanie skondensowanym.

Po powrocie do Polski w 1958 roku, Mariana Kryszewskiego mianowano docentem w katedrze Fizyki Doświadczalnej UMK. W tym samym roku przeniósł się do Łodzi, gdzie na zaproszenie władz Politechniki Łódzkiej objął stanowisko kierownika Katedry Fizyki na Wydziale Chemicznym, którą kierował do 1968 roku. Równocześnie, w latach 1960–1961, miał okazję współpracować z Brooklyn Polymer Institute, pracując u boku Hermanem Markiem i G.Osterem.

W 1966 roku Kryszewski uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1972 roku profesora zwyczajnego, co potwierdziło jego znaczącą pozycję w dziedzinie nauki.

Po otrzymaniu tytułu profesora

W wyniku śmierci prof. Stanisława Chrzczonowicza w 1970 roku, Kryszewski przejął kierownictwo Zakładu Polimerów przy Ministerstwie Oświaty i Szkolnictwa Wyższego oraz Polskiej Akademii Nauk w Łodzi, który znajdował się na terenie Politechniki Łódzkiej. Wcześniej pełnił rolę kierownika Pracowni Fizyki Polimerów w tym zakładzie.

W 1972 roku, z inicjatywy Mariana Kryszewskiego oraz profesora Jana Michalskiego, zostało utworzone Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN, do którego włączono Zakład Polimerów. Kryszewski przez wiele lat był dyrektorem naukowym oraz kierownikiem Zakładu Fizyki Polimerów. Centrum to szybko zyskało renomę i stało się w świecie uznawanym ośrodkiem badań nad polimerami. Jakkolwiek Kryszewski przeniósł się do Polskiej Akademii Nauk, to nie zerwał nici współpracy z Politechniką Łódzką, gdzie aż do przejścia na emeryturę w 1995 roku, kierował Zespołem Fizyki Polimerów w Instytucie Polimerów na Wydziale Chemicznym.

W 1976 roku został członkiem korespondentem PAN, a w 1989 roku członkiem rzeczywistym. Zmarł i został pochowany na cmentarzu komunalnym Doły w Łodzi.

Dorobek naukowy

Zainteresowania badawcze profesora Kryszewskiego, jak również jego zespołu w Centrum Badawczym Materiałów i Modułów (CBMiM) Polskiej Akademii Nauk oraz Politechnice Łódzkiej, koncentrują się na szerokim zakresie zagadnień dotyczących struktury oraz właściwości polimerów w stanie skondensowanym. Do kluczowych obszarów badań należą m.in.:

• właściwości mechaniczne polimerów, rozproszenie światła, morfologia oraz struktura krystaliczna polimerów i ich mieszanin,
• właściwości elektryczne dielektryków, półprzewodników, fotoprzewodników, jak i przewodników oraz nadprzewodników organicznych,
• mechanizmy generacji i transportu ładunków elektrycznych w cienkowarstwach polimerów nanoszonych na powierzchnię z wykorzystaniem technik plazmowych,
• degradacja termiczna oraz fotodegradacja polimerów.

Polimery przewodzące

Bezcennym osiągnięciem profesora Kryszewskiego oraz jego współpracowników z Zakładu Fizyki Polimerów w Politechnice Łódzkiej było opracowanie nowej klasy polimerowych materiałów przewodzących z wykorzystaniem organicznych kryształów molekularnych. Te nowatorskie materiały kompozytowe, zawierające jedynie niewielką domieszkę organiczną na poziomie ułamków procentu, odznaczają się wysokim przewodnictwem elektrycznym oraz świetnymi właściwościami mechanicznymi, a także przejrzystością.

Zespół Kryszewskiego uzyskał te kompozyty poprzez kontrolowaną krystalizację domieszki w polimerowej matrycy, tworząc tym samym sieć kryształów, która umożliwia przewodzenie prądu. Materiały te zostały nazwane „siateczkowato-domieszkowanymi” (ang.: reticulate-doped). Dalsze badania w obydwu zespołach prowadzonych przez Kryszewskiego – zarówno w CBMiM PAN, jak i Politechnice Łódzkiej oraz współprace międzynarodowe, umożliwiły uzyskanie różnych odmian tych materiałów, które charakteryzują się na przykład dużą anizotropią przewodnictwa elektrycznego czy przewodnictwem ograniczonym jedynie do powierzchni materiału.

W szczególności wzbudziły zainteresowanie kompozyty siateczkowato-domieszkowane, które osiągnęły przewodnictwo metaliczne, a w niektórych przypadkach przechodziły nawet do stanu nadprzewodnictwa. Te innowacyjne materiały były pierwszymi organicznymi przewodnikami, które zostały wprowadzone do produkcji oraz na rynek przez firmę Ciba-Geigy. Opracowano na ich temat ponad sto publikacji, ukazujących wyniki badań nad tą nową kategorią materiałów.

Badania nad morfologią i krystalizacją polimerów

Od końca lat 60. XX wieku Marian Kryszewski, wraz z zespołem pracującym później w CBMiM PAN, zainicjował badania dotyczące morfologii polimerów częściowo krystalicznych oraz układów wieloskładnikowych, analizując ich zależności z właściwościami mechanicznymi, termicznymi i optycznymi. Grupa ta rozwijała swoje badania od konstruowania jednych z pierwszych laserów w Polsce, które były niezbędne do analiz źródeł światła, aż po badania struktury sferolitycznej polimerów przy użyciu wyspecjalizowanych technik eksperymentalnych, jak i badań właściwości mechanicznych skomplikowanych układów polimerowych, ich modelowania, obserwacji skurczu termicznego oraz procesów relaksacji.

W późniejszych etapach swojej kariery profesor Kryszewski rozpoczął badania nad nowymi układami polimerowymi, które uzyskiwano poprzez polimeryzację in situ monomeru dyfundującego w zestalony polimer, co prowadziło do powstania materiałów membranowych o kontrolowanej przepuszczalności gazów i cieczy.

Współpraca zagraniczna

Marian Kryszewski miał przyjemność uczestnictwa w wielu międzynarodowych inicjatywach. Był zapraszany jako profesor wizytujący do renomowanych ośrodków badawczych. Wśród nich znalazły się uczelnie takie jak Politechnika w Nowym Jorku, Uniwersytet Claude Bernard w Lyonie, Uniwersytet Kiotyjski, Instytut Maxa Plancka Badań Polimerów w Moguncji oraz Instytut Techniczny Massachusetts.

Praca dydaktyczna

Marian Kryszewski rozpoczął swoją karierę akademicką w 1947 roku na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie szybko zasłynął jako nauczyciel. W trakcie swojej działalności dydaktycznej zdobył cenne doświadczenie, prowadząc różnorodne zajęcia, w tym laboratoria, ćwiczenia oraz wykłady, w tym monograficzne, które dotyczyły różnych obszarów fizyki, takich jak fizyka polimerów, fizykochemia, fizyka organicznych ciał stałych, mechanika kwantowa oraz nauka o materiałach.

Na Politechnice Łódzkiej zainicjował utworzenie ogólnego laboratorium fizycznego, a także specjalistycznego laboratorium z zakresu fizyki polimerów i reologii. Oprócz tego, powstało szereg laboratoriów badawczych, które stały się ważnym elementem jego działalności. Kryszewski zawsze kładł duży nacisk na organizację regularnych seminariów naukowych, traktując je jako kluczowy sposób na rozwój i samokształcenie. Te wspólne seminaria, prowadzone przez zespoły z CBMiM PAN i Politechniki Łódzkiej, do dziś odbywają się w piątki o godzinie 14:30, a sam profesor był ich pilnym uczestnikiem, sprawując funkcję kierownika seminarium aż do roku akademickiego 2004/2005.

W trakcie swojej kariery był promotorem 45 rozpraw doktorskich, a w ramach stworzonej przez siebie szkoły naukowej przygotowano 12 rozpraw habilitacyjnych. Warto zauważyć, że wielu z jego byłych doktorantów zdobyło uznanie, obejmując stanowiska profesorów na różnych uniwersytetach oraz kierując zespołami badawczymi w akademickich i przemysłowych instytutach zarówno w kraju, jak i za granicą.

Zaangażowanie w pracę w towarzystwach naukowych

Profesor Kryszewski wykazywał się wyjątkowym zaangażowaniem w działalności towarzystw naukowych, zarówno krajowych, jak i międzynarodowych. Jego aktywność obejmowała różnorodne organizacje, w których pełnił ważne funkcje.

• był członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk (PAN),
• uczestniczył w pracach Komitetów Fizyki oraz Chemii PAN,
• otrzymał nominację jako członek Królewskiego Towarzystwa Chemicznego w Wielkiej Brytanii (MRSC),
• był aktywnym członkiem Towarzystwa Krzewienia i Popierania Nauk,
• należał do Europejskiego Towarzystwa Fizycznego,
• zasiadał w Papieskiej Radzie Nauki.

Nagrody

Marian Kryszewski może poszczycić się imponującym dorobkiem nagród w dziedzinie nauki. W swoim życiu zawodowym otrzymał 14 nagród naukowych, które zostały przyznane przez różne polskie ministerstwa, Polską Akademię Nauk oraz towarzystwa naukowe.

Wśród jego wyróżnień znajduje się także Medal PTChem im. Marii Curie-Skłodowskiej za wybitne osiągnięcia w zakresie chemii fizycznej, co świadczy o jego znaczącej roli w tym obszarze. Nie można zapomnieć również o Medalu Uniwersytetu Kiotyjskiego, który podkreśla międzynarodowe uznanie jego pracy.

Jako naukowiec, Kryszewski został uhonorowany także Nagrodą Naukową miasta Łodzi, którą otrzymał dwukrotnie, co jest rzadkim osiągnięciem i dowodem na jego znaczący wkład w rozwój nauki w regionie.

W 1995 roku otrzymał doktorat honoris causa Politechniki Łódzkiej, co znajduje odzwierciedlenie w jego wkładzie w edukację oraz badania. Dodatkowo, w 2004 roku został uhonorowany nagrodą Convallaria Copernicana, przyznaną przez Uniwersytet Mikołaja Kopernika.

Publikacje

Profesor Marian Kryszewski pozostawił po sobie ogromny dorobek naukowy, który obejmuje ponad 360 artykułów naukowych oraz 50 artykułów przeglądowych publikowanych w renomowanych czasopismach o międzynarodowej renomie.

W jego dorobku znajdują się również dwie monografie, a także współpraca jako redaktor trzech książek naukowych. Kryszewski był również współtwórcą 22 opatentowanych wynalazków, które znalazły zastosowanie zarówno w kraju, jak i za granicą.

Jednym z kluczowych osiągnięć Profesora była jego monografia dotycząca właściwości elektrycznych układów polimerowych, zatytułowana Semiconductive Polymers, która została wydana w języku angielskim w 1980 roku. Jest to jedna z najważniejszych publikacji w tej dziedzinie, która znacznie wpłynęła na rozwój badań nad polimerami przewodzącymi.

---

Oceń: Marian Kryszewski

---