Kościół św. Ducha w Toruniu

Kościoły

Kościół św. Ducha w Toruniu to wyjątkowa zabytkowa świątynia katolicka, która pełni funkcję akademicką. Obiekt ten znajduje się pod opieką zakonu jezuitów w Toruniu, co dodaje mu szczególnego znaczenia religijnego i kulturalnego. Przed rokiem 1945, kościół był wykorzystywany jako miejsce kultu przez społeczność ewangelicko-unijną.

Obecne usytuowanie tej historycznej świątyni znajduje się w sercu miasta, na Rynku Staromiejskim 14, gdzie przyciąga zarówno mieszkańców, jak i turystów, pragnących poznać bogatą historię Torunia.

Historia

Potrzeba stworzenia nowego miejsca kultu dla ewangelickiej społeczności z Torunia wynikła ze skutków rozruchów religijnych, które w lipcu 1724 roku przyniosły ogromne napięcia między katolikami a protestantami. Z racji na sankcje nałożone na gminę ewangelicką, którą pozbawiono dostępu do głównej świątyni, ówczesny kościół franciszkański pw. Najświętszej Marii Panny, nabożeństwa odbywały się w niezwykle ciasnej sali Dworu Artusa.

Po zainicjowaniu działań mających na celu zgromadzenie funduszy, zarówno w kraju, jak i za granicą, w tym w Niemczech, senior duchowieństwa toruńskiego, ks. Krzysztof Andrzej Henryk Geret, zorganizował konkurs na projekt nowej świątyni. W 1741 roku wybrano projekt przygotowany przez drezdeńskiego architekta Andreasa Adama, znanego jako Bähr. Rozpoczęcie budowy miało miejsce dwa lata później, lecz szybko napotkało przeszkody spowodowane rosnącym oporem wśród katolików, którzy postrzegali budowę jako naruszenie sankcji. Obawiając się kolejnych konfliktów religijnych, król August III 11 czerwca 1743 roku zakazał kontynuacji budowy.

Przez wiele lat temat nowej świątyni pozostawał w zawieszeniu, aż w 1754 roku zezwolono na wykorzystanie dotychczasowych fundamentów, by zbudować konieczny dom modlitwy. Warto zaznaczyć, że nowy budynek musiał być jedynie skromną kamienicą, a nie kościołem. W związku z tym poszukiwano nowego architekta, którym okazał się 26-letni Efraim Schroeger. W 1755 roku zatwierdzono jego projekt, a już 18 lipca 1756 roku miało miejsce uroczyste poświęcenie nowego miejsca kultu. Budową zajmował się August Konrad Hoffmann.

Pomimo trudności ze zgromadzeniem funduszy, które prowadziły do dalszych zbiórek w miastach takich jak Gdańsk, Elbląg, Malbork, czy Grudziądz, Samuel Luter Geret zajął się dwuletnią zbiórką zagraniczną, aby zdobyć środki na dalszy rozwój. Nabożeństwa odbywały się w języku niemieckim, a do 1797 roku także w języku polskim.

Pomimo statusu bezwieżowego domu modlitwy, budowla przetrwała do końca XIX wieku. W 1856 roku zainicjowano działalność Towarzystwa Budowy Wieży, jednak zbiórka funduszy szła opornie. Dopiero w 1891 roku ogłoszono konkurs przez Berlińskie Towarzystwo Architektów, w którym wybrano neobarokowy projekt autorstwa Hugona Hartunga i Carla Schäfera. Ostatecznie wieża została wzniesiona w latach 1897–1899, zgodnie z planem Hartunga.

Podczas drugiej wojny światowej pojawiły się plany zniszczenia wieży w ramach budowy Centrum Kultury (Kulturhaus). W 1945 roku kościół został bezprawnie zajęty przez zakon jezuitów. Po przeprowadzeniu niezbędnych napraw i uporządkowaniu wnętrza, 8 czerwca nastąpiło ponowne poświęcenie. Zmiana wezwania na Ducha Świętego miała miejsce tego samego dnia. Przełom w sprawie własności nastąpił dopiero w maju 1989 roku, kiedy to PRL przyznał kościół jezuitom na stałe.

Nowa historia kościoła św. Ducha Świętego zyskała na znaczeniu, kiedy 28 maja 2023 roku bp Wiesław Śmigiel dokonał jego poświęcenia, co podkreśliło wagę i symbolikę tego miejsca w życiu duchowym społeczności.

Wyposażenie

Kościół św. Ducha w Toruniu jest miejscem, w którym zgromadzono wiele cennych dzieł sztuki. Wśród nich można wyróżnić:

  • główny ołtarz, który przypisuje się prawdopodobnie twórczości Efraima Schrögera, natomiast wykonał go Jan Antoni Langenhan Starszy,
  • dwa dębowe portale intarsjowane, które prowadzą do zakrystii, datowane na 1756 rok,
  • ambonę z przepięknie zdobionym baldachimem z roku 1759,
  • obraz noszący tytuł Uciszenie Burzy na Jeziorze Genezaret, umieszczony nad organami, autorstwa J.S. Neudecka z 1759 roku,
  • zegara szafkowego z XVIII wieku,
  • marmurowa chrzcielnica, która obecnie pełni funkcję kropielnicy, została wykonana w 1689 roku dla kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Toruniu,
  • późnobarokowego retabulum ołtarzowego, które kiedyś znajdowało się w zakrystii, być może pochodzi z kaplicy w Dworze Artusa.

Nie zapominajmy również o neobarokowej mensie ołtarzowej z 1953 roku. Po tym, jak jezuiti przejęli kościół w 1945 roku, wiele cennych elementów zostało usuniętych, w tym epitafia burmistrzów Antoniego Gieringa, który zmarł w 1759 roku, oraz Christiana Klosmanna, który zmarł w 1774 roku. Dodatkowo zniknęło popiersie Jana Gotfryda Rösner, a także empory w nawach bocznych zostały rozebrane. Historią stały się również portrety pastorów, ewangelickie konfesjonały oraz płyty nagrobne, które zostały przeniesione z cmentarza św. Jerzego.

Warto zaznaczyć, że znaczna część całego wyposażenia kościoła została zniszczona w wyniku pożaru, który miał miejsce w maju 1989 roku. Ogień zniszczył m.in.:

  • rokokowe organy (1756-1759), które zostały wykonane przez warsztat gdańskiego rzemieślnika Fryderyka Rudolfa Dalitza, znanego z tworzenia słynnych organów oliwskich; obecnie organy te są w trakcie rekonstrukcji przy wykorzystaniu zachowanych fragmentów rzeźb,
  • malowidła ścienne (1952–1953) umiejscowione za ołtarzem głównym, stworzone przez Jerzego Hoppena.

Oceń: Kościół św. Ducha w Toruniu

★★★★★
Średnia ocena:4.55 Liczba ocen:20