Fort XV Twierdzy Toruń

---

Historia

Fort XV, znany jako główny fort artyleryjski dwuwałowy, był budowany w latach 1880–1885 z myślą o ochronie strategicznych punktów, takich jak Toruń Główny oraz most kolejowy. Projekt fortu uwzględniał potrzeby piechoty, w związku z czym zainstalowano w nim różnorodne rozwiązania obronne. W latach 1883–1884 zrealizowano budowę prawego schronu baterii skrzydłowej, a kolejny, lewy schron powstał w latach 1888–1889.

Rok 1894 przyniósł szereg prac remontowych, w trakcie których uodporniono fort na ostrzał dział o kalibrze 150 mm, przykrywając koszary forteczne betonową płytą o metrowej grubości. Modernizacje miały miejsce także w latach 1889–1893, około 1905 oraz w 1914 roku. W 1911 roku dodano roślinną maskę, a w 1914 zbudowano trawersy w kluczowych przejściach wewnątrz budowli. Warto podkreślić, że do dziś można zobaczyć zachowane mechanizmy, kraty oraz pancerne stanowisko obserwacyjne artylerii PBSt-87, a także murowane elementy fortu.

W okresie lat 1920–1921 fort pełnił rolę części Obozu Internowanych nr 11 dla obywateli Rosji.

Stalag XXA

W latach 1940–1944 fort był wykorzystywany jako stalag, w którym przetrzymywano głównie jeńców francuskich (Stalag XXA). Na terenie fortu zorganizowano teatr, który dysponował sceną, miejscem dla orkiestry oraz miejscami dla około stu osób. Jeńcy, którym odmówiono pracy na rzecz nazistowskiego reżimu, utworzyli w 1941 roku zespół muzyczny składający się z pięciu skrzypków, dwóch trąbkarzy, dwóch saksofonistów, puzonisty, klarnecisty oraz piętnastu wokalistów, często bez najmniejszej wiedzy muzycznej. Oprócz zespołu, funkcjonował także chór liczący dwudziestu mężczyzn, który wykonywał głównie kolędy, pieśni wojskowe oraz hymny. Stalag wyposażony był również w małą bibliotekę, składającą się głównie z prywatnych zbiorów. Od 1942 roku działało Towarzystwo Biblioteczne, a opiekunem biblioteki w roku 1943 był Alan Dickinson. W 1941 roku w stalagu zorganizowano również szkołę, a materiały edukacyjne oraz książki dostarczał Czerwony Krzyż. W Stalagu XXA wydawano gazetę The Prisoners Pie, która później była publikowana jako The New Prisoners Pie.

Obóz pracy

Od lutego 1945 roku do września 1946 roku w forcie działał Obóz Pracy dla internowanych obywateli niemieckich. W początkowym okresie, do połowy 1945 roku, zarządzało nim NKWD, a później Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego. Oboz był złożony głównie z ludności niemieckiej. Niestety, oprócz Niemców, byli tu także Polacy, którzy zostali oskarżeni o kolaborację w trakcie II wojny światowej. W lipcu 1945 roku fort mieścił 663 internowanych, w tym 219 kobiet oraz 15 dzieci i osób starszych. Oboz zamknięto 24 września 1946 roku, a internowanych przeniesiono do Centralnego Obozu Pracy w Potulicach.

Oficjalne dokumenty wskazują, że zmarło lub zostało zamordowanych mniej niż 100 osób, jednak inne źródła podają, że liczba ofiar mogła wynosić 170 lub nawet kilka razy więcej. Wśród zmarłych byli również Polacy. Większość zgonów spowodowane były ciężką pracą, złymi warunkami sanitarnymi, a także morderstwami i gwałtami popełnianymi przez strażników. Ciała wynoszono w jutowych workach, na noszach, lub wywożono poza fort na wozach, bez poszanowania zmarłych. Wiele osób umierało na skutek chorób, tortur lub egzekucji, a miejsca ich pochówku pozostają nieznane.

Historia najnowsza

W około 1960 roku miały miejsce istotne prace budowlane, podczas których zniszczono częściowo teren oskarpowania obiektu. 7 października 1971 roku Fort XV zyskał status chroniony, ponieważ został wpisany do państwowego rejestru zabytków pod numerem A/143. Dalsze zmiany nastąpiły w 2008 roku, kiedy to w ramach konserwacji, zamurowano otwory okienne oraz drzwiowe w schronie baterii skrzydłowej, usytuowanej przy ulicy Dwernickiego, która jest częścią kompleksu fortecznego.

W 2018 roku, zespół pracowników Instytutu Pamięci Narodowej odwiedził Fort XV w celu przeszukania znajdujących się na jego terenie mogił ofiar obozu pracy. Niestety, w trakcie przeprowadzonych badań, nie znaleziono żadnych szczątków ludzkich.

---

Oceń: Fort XV Twierdzy Toruń

---