Mokre (Toruń)

---

Demografia

W dniach przytoczonych w historii Mokrego, liczba mieszkańców znacznie się zmieniała. Na podstawie informacji z 9 grudnia 1931 roku, w Mokrem mieszkało aż 16 468 osób. Natomiast według danych z 31 maja 1938 roku, liczba ta wzrosła do 20 512 mieszkańców. Warto również zaznaczyć, że stan na 31 grudnia 2016 roku wskazywał na 13 874 osoby zameldowane na pobyt stały w tej okolicy.

Historia

Korzenie Mokrego sięgają zamierzchłych czasów. Najstarsze dowody obecności ludzi w tej okolicy przypadają na okres mezolitu, który datuje się na lata 8000-4500 p.n.e. Aż do połowy XVIII wieku, przeważająca część dzielnicy, bo aż 75% jej powierzchni, pokryta była gęstym lasem. Na tym obszarze powstała wieś, która po raz pierwszy została wspomniana w dokumentach w 1295 roku. Duża część Mokrego, znana jako Małe Mokre, rozciągała się przy ulicy Grudziądzkiej, natomiast Duże Mokre wzdłuż ulic Kościuszki i Bażyńskich.

Podział ten, który przetrwał do końca XIX wieku, został wytyczony przez naturalny ciek wodny zwany Małą Strugą (Postolec), która płynęła do bagien w okolicy ulicy Batorego, przechodziła przez teren stadionu na ulicy Świętopełka i dalej wzdłuż ulicy Bażyńskich, aż do ul. Grudziądzkiej. Ponadto, Małe Mokre było znane z licznych sadów, winnic oraz ogrodów, które uprawiali toruńscy mieszczanie, podczas gdy Duże Mokre miało bardziej hodowlany charakter, ze sporymi areałami gruntów ornych. W ciągu XIX wieku rozwijały się również zakłady ogrodnicze w tym terenie, przekształcając je w istotną gałąź produkcji w Toruniu.

W pierwotnym okresie wieś Mokre, będąca częścią biskupstwa włocławskiego, od 1258 roku wchodziła w skład administracyjnego obszaru Torunia. Układ urbanistyczny Wielkiego Mokrego, zaplanowany jako długa ulicówka, rozciągał się na około 1,5 km. W połowie tej odległości, na ulicy Kościuszki znajdował się budynek ławy sądowej, który zachował się do XVIII wieku.

W sprzyjających warunkach glebowych Mokre obfitowało w żyzne tereny, doskonałe do uprawy warzyw i łąk. Historie o gospodarce hodowlanej wskazują na istnienie dużego placu do skupu bydła oraz rzeźni. Od XV wieku notowane były także winnice w ścisłej okolicy. Wieś, ukonstytuowana jako szeroka ulicówka, miała wymiar przestrzenny, który odzwierciedlał podział na Małe i Duże Mokre, zachowany do dnia dzisiejszego.

W okresie wojen, zarówno podczas oblężenia krzyżackiego, jak i w trakcie wojen szwedzkich, Mokre doznawało zniszczeń, a szczególnie dotkliwie w latach 1629 i 1658. W XVIII wieku na terenie Mokrego powstał cmentarz Boża Męka, z którego do dziś nie pozostały żadne ślady.

W 1813 roku, na skutek wojny napoleońsko-rosyjskiej, Mokre zostało zniszczone. Proces spalania wszystkich przedmieść był wówczas kluczowy dla oczyszczenia terenu wokół twierdzy. W następnych latach, Mokre, w związku z napływem robotników sezonowych pracujących przy budowie fortyfikacji, przekształciło się w typową osadę robotniczą, znaną jako Nowe Mokre.

Plan przyłączenia Mokrego do Torunia zainicjowany w 1894 roku przewidywał nadanie miejscowości nazwy Thorn Nord. Robotnicy zapewniali zatrudnienie w Fabryce Maszyn i Kotłów Born i Schutze, która z czasem zmieniła profil produkcji na militarny. W 1906 roku Mokre zostało włączone do Torunia, a jego populacja wynosiła wtedy przeszło 12 000 mieszkańców, obejmując obszar 913 ha.

Na początku XX wieku oraz w okresie międzywojennym we wsi dominowało budownictwo jednorodzinne, w tym wiele gospodarstw. Pomimo rozwoju, Mokre zmagało się z problemami wynikającymi z występowania płytko zalegających wód gruntowych. Wokół znaczących ulic pojawiały się murowane domy, a także liczne obiekty z muru pruskiego.

W międzywojniu, Mokre stało się osiedlem zaniedbanym, w którym znajdowały się obszary takie jak Dębowa Góra czy Kozackie Góry, uznawane za symbole ubóstwa. Z danych z 1934 roku wynikało, że w Dębowej Górze mieszkało około 5 000 osób; warunki życia były zgoła trudne.

II wojna światowa przyniosła Mokremu kolejne cierpienia. W fabryce na rogu ulic Pod Dębową Górą i Grudziądzkiej Niemcy utworzyli oboz przesiedleńczy dla Polaków z Pomorza, znany jako Szmalcówka, przez który przeszło około 18 000 osób. Po wojnie miejsce to zostało przekształcone w zakłady Spomasz, a obozowe wydarzenia przypomina pomnik. Z kolei filią obozu stał się ośrodek przy ul. Bażyńskich, gdzie dzisiaj można znaleźć szkołę podstawową nr 10 oraz aptekę.

Pod koniec stycznia 1945 roku, Mokre stało się areną walk pomiędzy niemieckimi wojskami a oddziałami 70. Armii 2. Frontu Białoruskiego. Po wojnie, na Mokrem przypisano funkcję dzielnicy przemysłowo-handlowo-ogrodniczej. Współczesne Mokre, ograniczone ulicami Legionów, Polną oraz linią kolejową do Olsztyna, a także stawem Kaszownik, jest dzielnicą pełną historycznych śladów i industrialnych inwestycji.

Architektura

Mimo że Mokre ma swoje początki w średniowieczu, to niestety niewiele pozostało z jego zabytkowych struktur sprzed końca XIX wieku. Najstarsze budowle, które można tam spotkać, wykonane są w technice szkieletowej. Wyjątek stanowi drewniany kościół luterański z 1888 roku, który obecnie pełni rolę cerkwi prawosławnej pw. św. Mikołaja. Industrializacja, która rozpoczęła się pod koniec XIX wieku, miała kluczowe znaczenie dla rozwoju tej dzielnicy.

W latach 1889–1901, w Mokrem, powstały zabudowania dawnej fabryki maszyn Born i Schütze. Na początku XX wieku, w wschodniej części Mokrego, został wzniesiony budynek młyna parowego, znany jako młyn Richtera, który został rozbudowany w latach 20. XX wieku. Zachowało się wiele przykładów zabudowy mieszkalnej z końca XIX oraz początku XX wieku; do najbardziej charakterystycznych należą domy zdobione snycerską dekoracją werand, wille usytuowane przy ulicach Kościuszki, Grudziądzkiej i Batorego, oraz kamienice o skromnych cechach secesyjnych czy eklektycznych.

Między rokiem 1904 a 1907, gmina ewangelicka św. Jerzego, po zburzeniu średniowiecznego kościoła, zbudowała przy ul. Podgórnej neogotycki kościół, obecnie znany jako Matki Boskiej Zwycięskiej. Zespół stacji kolejowej Toruń Wschodni, wybudowany na początku XX wieku, odegrał znaczącą rolę w rozwoju dzielnicy. W czasach międzywojennych, w latach 1929–1930, w Mokrem zrealizowano także Kościół Chrystusa Króla, zaprojektowany przez architekta Kazimierza Ulatowskiego w nowoczesnym klasycyzmie.

W tym okresie wzniesiono również różne budynki mieszkalne, przede wszystkim przy ul. Grudziądzkiej, oraz kolonię domów robotniczych przy ul. Staszica, której projekt także powstał w pracowni Kazimierza Ulatowskiego. Po 1945 roku, szczególnie w latach 70., Mokre przeżyło dynamiczny rozwój demograficzny. Wówczas zrealizowano osiedla w technice wielkiej płyty, takie jak Chrobrego i Kościuszki, wraz z pawilonami handlowo-usługowymi. Wielkie inwestycje drogowe spowodowały przebudowę ulic Kościuszki i Grudziądzkiej na dwujezdniowe arterie, destrukcyjnie wpływając na wiele przykładów tradycyjnej zabudowy z końca XIX i XX wieku. Przy ul. Kościuszki powstał wiadukt nad torami kolejowymi.

W latach 80. XX wieku, przy ul. Bażyńskich, wzniesiono basen, który jest częścią Zakładu Włókien Sztucznych „Elana” (Zakład Włókien Sztucznych „Elana”). Od roku 1990 nastąpiło ożywienie budownictwa mieszkaniowego, które często prowadziło do wyburzania starych, zabytkowych budynków. Mokre jest zatem przykładem, w którym historia i nowoczesność współistnieją, odzwierciedlając zmieniające się potrzeby i gusta mieszkańców.

Zabytki

W Mokrym, zwanym także Toruniem, można odnaleźć wiele interesujących zabytków o dużej wartości historycznej i architektonicznej. Oto niektóre z nich:

• pierwszym z nich jest dawny drewniany kościół luterański, wybudowany w 1888 roku, obecnie pełniący funkcję parafialni oraz cerkwi prawosławnej pw. św. Mikołaja,
• następnie warto wspomnieć o byłym kościele ewangelickim gminy św. Jerzego, wzniesionym w latach 1904-1907, obecnie funkcjonującym jako kościół parafialny pw. Matki Boskiej Zwycięskiej,
• dodatkowo, znajdujący się w tym regionie kościół parafialny kościół Chrystusa Króla został zaprojektowany przez Kazimierza Ulatowskiego i zbudowany w latach 1929-1930,
• zabudowania dawnej fabryki maszyn Born i Schütze, które powstały między 1899 a 1901 rokiem, stanowią kolejny element historycznego krajobrazu,
• z kolei z końca XIX wieku pochodzą również młyny Gersona i Richtera, które są przykładem architektury przemysłowej tamtego okresu,
• wyjątkowe są także domy szachulcowe, które można znaleźć z końca XIX i początku XX wieku, m.in. przy ulicach Podgórnej, Chodkiewicza, Grudziądzkiej, Kościuszki, Batorego oraz Lelewela,
• godne uwagi są także wille z tego samego okresu, zlokalizowane przy ul. Kościuszki 49 oraz Batorego 5 i 6, jak również Grudziądzkiej 37 i 56,
• nie można pominąć również budynku przy ul. Grudziądzkiej 53, który ma swój unikalny charakter,
• kamienice z początków XX wieku o cechach eklektycznych i secesyjnych można znaleźć przy ul. Kościuszki, numerach 3, 5, 7, 9, 13, 22, 23, 42, 44, 58, 64 oraz 68,
• z lat 1929-1930 pochodzi również kolonia modernistycznych domów robotniczych, zaprojektowanych przez Kazimierza Ulatowskiego,
• warto również zwrócić uwagę na dawną fabrykę spirytusu,
• oraz na dawną ujeżdżalnię koni, które również noszą ślady ciekawej historii regionu.

Osiedle Przy Kaszowniku

Osiedle Przy Kaszowniku jest integralną częścią Mokrego, a jego realizacja odbyła się pod nadzorem Dyrekcji Zakładu Osiedli Robotniczych. Warto podkreślić, że budowa tego osiedla mogła być zrealizowana dzięki akcji odzysku cegły, która miała miejsce w 1949 roku. Cegły te pochodziły głównie z rejonu Podgórza.

Planowanie budowy osiedla Przy Kaszowniku obejmowało lata 1950–1955, co stanowi istotny element historii Mokrego.

Stawy

W Mokrych, w pobliżu ul. Stefana Batorego, znajdują się dwa urokliwe stawy o łącznej powierzchni wynoszącej 0,490 ha. Pierwszy z nich ma powierzchnię 0,318 ha, natomiast drugi 0,172 ha.

Stawy te, o charakterze okresowo przepływowym, są zasilane wodami z odwodnienia otaczających terenów. Wody te pochodzą zarówno z deszczu, jak i z topniejącego śniegu, a ich transport odbywa się poprzez specjalny rów M-2.

Oba zbiorniki wodne są pięknie otoczone różnorodną roślinnością, w tym drzewami, krzewami, a także różnorodnymi roślinami wodnymi i nabrzeżnymi, co czyni to miejsce jeszcze bardziej malowniczym. Stawy te mają swoją historię, gdyż powstały w latach 70-tych.

W celu poprawy ich stanu i otoczenia, w 2016 roku przeprowadzono prace porządkowe, które przyczyniły się do podniesienia estetyki i funkcjonalności tego miejsca.

---

Oceń: Mokre (Toruń)

---